به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس، در همه کشورهای پیشرفته، دولت‌ها برای شکل‌گیری یک صنعت، در ابتدای کار با اعطای رانت و مشوق‌های مختلف، زمینه حضور سرمایه‌گذاران به آن صنعت را فراهم می‌کنند، پس از شکل‌گیری و رشد آن صنعت و رسیدن به دوران بلوغ، دولت‌ها این رانت و امتیاز ویژه را در یک سیر تدریجی حذف کرده و آن را به زنجیره بعدی اختصاص می‌دهند. در این فرآیند، سرمایه‌گذاران به تدریج از ابتدای زنجیره به سمت تکمیل و توسعه زنجیره‌های بعدی حرکت می‌کنند و ارزش افزوده بیشتری را ایجاد می‌کنند.
اما در صنعت پتروشیمی ایران این فرآیند به صورت ناقص انجام شده است، بدین معنا که دولت با اعطای رانت قیمت خوراک و سوخت و «معافیت‌های مالیاتی» زمینه شکل‌گیری، رشد و بلوغ پتروشیمی‌های خوراک گازی (متانول، اوره و پلی‌اتیلن) در ابتدای زنجیره ارزش را فراهم کرده است، اما برخلاف سایر کشورها این امتیاز ویژه با وجود بلوغ این صنعت همچنان بدون هیچ توجیهی باقی مانده است.
*حذف معافیت مالیاتی پتروشیمی‌های نیمه‌خام فروش در لایحه بودجه
تداوم این امتیازها در ابتدای زنجیره صنعت پتروشیمی باعث شده است که صنعت پتروشیمی ایران به صورت نامتوازن رشد پیدا کرده و گرفتار نیمه‌خام فروشی شود. یکی از این امتیازات ویژه به پتروشیمی‌های خوراک گازی، «معافیت مالیاتی بر درآمدهای صادراتی» آنهاست که پس از مدت‌ها، هفته گذشته با تصمیم نمایندگان مجلس در لایحه بودجه 1401، معافیت مالیاتی پتروشیمی‌های تولیدکننده متانول، اوره و پلی‌اتیلن حذف شد.
امتیاز معافیت مالیات بر درآمدهای صادراتی هر چند موجب شده است که پتروشیمی‌هایِ ابتدای زنجیره مثل متانول‌سازها و اوره‌سازها حاشیه سودهای بالایی را به نام خود ثبت کنند اما منافع کشور را به حداقل رسانده و باعث شده است که دولت برای تامین بسیاری از محصولات پایین‌دستی (انتهای زنجیره ارزش) مجبور به واردات شود.
هادی بیگی‌نژاد عضو کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی در این‌باره می‌گوید: پتروشیمی‌های تولیدکننده متانول، اوره و پلی اتیلن حاشیه سودهای بالایی نسبت به سایر پتروشیمی‌ها دارند و دلیلی برای اعطای معافیت مالیاتی بر این محصولات نیست. ضمن اینکه این دست امتیازات در ابتدای زنجیره ارزش مانع از تکمیل زنجیره در صنعت پتروشیمی شده است.
* ایران یکه‌تاز تولید محصولات کم‌ارزش متانول در دنیا
اعطای رانت‌های غیرموجه به پتروشیمی‌های بالادستی که تولیدکننده محصولات کم‌ارزش‌تری هستند باعث توسعه نامتوازن در صنعت پتروشیمی ایران شده است که این موضوع در مقایسه تولید محصولات پایه پتروشیمی ایران با سایر کشورها قابل مشاهده است.
همانطور که در تصاویر 1 و 2 مشاهده می‌شود، درصد تولید محصولات آروماتیک و پروپیلن (که محصولات باارزش‌تری هستند) در سبد محصولات پایه پتروشیمی ایران بسیار پایین بوده و فقط 8 و 4 درصد است ولی سهم محصول کم‌ارزشی مثل متانول در سبد پتروشیمی ایران بسیار بالاست و عدد 40 درصد را ثبت کرده است.
این موضوع در سبد محصولات پتروشیمی دنیا، چین، آمریکا و عربستان دقیقا برعکس ایران است. یعنی سهم آروماتیک‌ها و پروپیلن در سبد محصولات پایه آنها بالاست و سهم متانول پایین است.
تصویر 1
تصویر 2
سهم بالای تولید متانول و سهم پایین تولید پروپیلن در سبد محصولات پتروشیمی ایران درحالی است که پروپیلن یکی از محصولات پایین‌دستی متانول محسوب می‌شود و طبیعتا ارزش افزوده بیشتری نسبتا به متانول دارد.
پروپیلن در زنجیره بعدی متانول قرار دارد ولی چرا در طول این سال‌ها پتروشیمی‌ها حاضر به توسعه زنجیره ارزش نشده‌اند؟ پاسخ روشن است، زیرا رانت‌های اعطایی به واحدهای متانولی از جمله معافیت مالیاتی به قدری اقتصاد واحدهای متانول‌ساز را جذاب کرده بود که سرمایه‌گذاران ترجیح می‌دادند به جای هدایت سرمایه خود به سمت توسعه زنجیره و احداث واحد پروپیلن، یک واحد متانولی دیگر احداث کنند.
*مقایسه تولید متانول و پروپیلن ایران و عربستان
جدول 1 میزان تولید محصولات پایه پتروشیمی ایران و عربستان را مقایسه کرده است. همانطور که مشاهده می‌شود هر چند میزان تولیدات عربستان از ایران بیشتر بوده و به نسبت باید تولیدات هر محصول پایه پتروشیمی عربستان نیز از ایران بیشتر باشد اما در تولید متانول ایران سالانه 5 میلیون تن از عربستان بیشتر است که رقم قابل توجهی است. در عوض تولید پروپیلن ایران با اختلاف از عربستان به میزان 6.7 میلیون تن کمتر است.
جدول 1- تولید پتروشیمی ایران و عربستان (واحد: هزار تن در سال)
در مجموع به نظر می‌رسد که تصمیم مجلس مبنی بر حذف معافیت مالیات بر درآمدهای صادراتی پتروشیمی‌های گازی یک اقدام رو به جلو برای توسعه زنجیره ارزش و جهش متوازن در صنعت پتروشیمی است.
انتهای پیام/
