به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس، پانزدهمین عصرانه بهره‌وری انجمن بهره‌وری ایران امروز با حضور جمعی از صاحبنظران برگزار شد که به بیان دیدگاه‌های خود در زمینه «بهره‌وری در بخش دانشگاه و آموزش عالی، چالش‌های اساسی و راهکارها» پرداختند.
علینقی مشایخی، استاد مدیریت دانشگاه صنعتی شریف، سعید سمنانیان، رییس اسبق و استاد فیزیولوژی دانشگاه تربیت مدرس، جعفر توفیقی، رئیس پژوهشکده نفت، مدرس دانشگاه و وزیر اسبق علوم، تحقیقات و فناوری، غلامرضا گرایی‌نژاد،کارشناس ارشد مرکز پژوهش‌های آینده‌‌نگری و مدیر سابق امور آموزش عالی سازمان برنامه و بودجه، محسن محمدی، مدیر توسعه کسب و کار گروه ایران تلنت از میهمانان این نشست بودند.
سید حمید کلانتری مدیرعامل انجمن بهره‌وری ایران نیز مدیریت این نشست را برعهده داشت.
در ابتدای نشست، سید حمید کلانتری، مدیر عامل انجمن بهره‌وری ایران، گفت: یکی از مسائل اصلی که قطعا همه بر آن باور داریم، این است که نقش سرمایه انسانی و منابع انسانی در توسعه مهم است. هر اندازه منابع انسانی فرهیخته‌تر، کارآمدتر و خلاق‌تر بوده و مرتبط‌تر با نیازهای جامعه آموزش دیده باشد، می‌تواند نقش موثرتری را در توسعه کشور و مدیریت‌ها اعم از مدیریت اجرایی، مدیرت سازمان‌ها، نهادهای اقتصادی و خدماتی در بخش‌های مختلف اقتصادی ایفا کنند. در بهره‌وری نیز دو عامل به‌صورت ویژه مدنظر قرار می‌گیرد؛ یکی بهره‌وری نیروی کار و دیگری بهره‌وری سرمایه که در کنار آنها سایر عوامل تولید هم مورد توجه قرار می‌گیرد. بهره‌وری نیروی انسانی حتی می‌تواند بهره‌وری سرمایه را هم تغییر دهد.
وی افزود: طی سه برنامه توسعه چهارم، پنجم و ششم توسعه مقرر بوده است، حدود یک سوم از رشد اقتصادی از محل بهره‌وری حاصل شود، به جز برنامه چهارم که بخشی از هدف آن در بهره‌وری محقق شد، در برنامه پنجم و برنامه ششم رشد بهره‌وری منفی بوده است. در میانگین 40 ساله نیز متوسط رشد بهره‌وری، معادل صفر بود. این موضوع جای نگرانی دارد، چرا که دو بعد توسعه GDP و توسعه اقتصاد کشور، یکی افزایش سرمایه‌گذاری و دیگری افزایش بهره‌وری است و بهره‌وری باید حدود 30 درصد اقتصاد را باید تامین می‌کرد، اما نتوانستیم از آن به خوبی بهره‌برداری کنیم.
کلانتری تاکید کرد: یکی از مسائل اصلی که در این زمینه وجود دارد، موضوع منابع انسانی و نظام تعلیم و تربیت کشور است که در دو بخش اصلی، یعنی آموزش و پرورش و دوم آموزش در دانشگاه‌ها و نظام آموزش عالی باید آنها را مدنظر قرار داد.
وی در ادامه به بیان پرسش‌هایی در این زمینه پرداخت و گفت: چرا دانش و علم به توسعه منجر نمی‌شود؟ چرا فارغ‌التحصیلان دانشگاهی، فارغ التحصیلان خلاقی نیستند و قدرت حل مساله را ندارند؟ و بخشی دیگر از فارغ‌التحصیلان هم در ایران نمی‌مانند، در حالی که نیروهای با استعدادی هستند، ولی در خارج از کشور از آنها استفاده می‌شود و در آنجا خدمت می‌کنند.
رتبه 143 ایران در شاخص علم و توسعه
مدیرعامل انجمن بهره‌وری ایران تصریح کرد: بر اساس گزارش معتبری که در کتابی با عنوان «توسعه» منتشر شده است، ایران رتبه ۱۴۳ در بین ۱۴۶ کشور در شاخص تبدیل علم به توسعه دارد که رتبه ایران در این زمینه بسیار پایین است و باید این پرسش را مطرح کرد که با وجود منابع فراوان و نرخ قابل توجه فارغ‌التحصیلان چرا واقعا در ایران علم به توسعه منجر نمی‌شود؟
جعفر توفیقی، رئیس پژوهشکده نفت، مدرس دانشگاه و وزیر اسبق علوم، تحقیقات و فناوری، به بیان دیدگاه‌های خود پرداخت.
وی گفت: ایجاد دسترسی فراگیر مردم به آموزش عالی به‌عنوان مهم‌ترین ابزار تشکیل سرمایه‌های انسانی در کشور، ایفای نقش در سیاست پژوهشی و تصمیم‌سازی برای دولت‌ها، مجالس و سایر بخش‌ها به‌منظور سیاستگذاری و حکمرانی خوب در تحقق توسعه پایدار، توسعه دهنده روحیه خلاقیت و نوآوری در دانش‌آموختگان و تربیت پژوهشگرانی در تراز جهانی توسعه پایدار، تامین‌کننده دانش و فناوری‌های مورد نیاز بخش‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی (دانشگاه کارآفرین نسل سوم) و همکار راهبردی صنعت در شناسایی چالش‌ها و ارائه راه‌حل‌های فناورانه و پاسخگو به نیازهای محلی و ملی برخی از ویژگی‌های دانشگاه در تراز جهانی است.
راهکارهای ارتقای بهره‌وری آموزش عالی با تمرکز بر نظام عرضه و نظام تقاضا
وزیر اسبق علوم، تحقیقات و فناوری در ادامه به بیان راهکارهای ارتقای بهره‌وری آموزش عالی با تاکید بر نظام عرضه پرداخت و گفت: ساماندهی گسترش آموزش عالی در تعامل نزدیک با جامعه و بازار کار، بازنگری در روش‌های برنامه‌ریزی آموزشی و درسی مبتنی بر نیازسنجی و تحلیل بازار کار با تاکید بر میان رشته‌ای‌ها، ایجاد موازنه در توانمندی‌ها و شایستگی‌های دانشی، مهارتی و بینشی دانشجویان و دانش‌آموختگان و پرورش روحیه کارآفرینی، خلاقیت و نوآوری در دانشجویان بخشی از این راهکارها در این زمینه است.
جعفر توفیقی به راهکارهای ارتقای بهره‌وری آموزش عالی با تاکید بر نظام تقاضا نیز اشاره کرد و گفت: برگزاری رویدادهای تقاضای فناوری توسط صنایع مختلف (Reverse Pitch)، توسعه بازار برای کالا و خدمات نوآورانه داخلی، تقویت نظام استاندارد کالا و خدمات (تحریک تقاضای دانش و فناوری)، توانمندسازی و ارتقای جایگاه بخش خصوصی در اقتصاد (رقابت) و توسعه کارآفرینی و صنایع دانش بنیان (نظام یادگیری فناوری و خلق درون‌زای فناوری) نیز می‌تواند به ارتقای بهره‌وری آموزش عالی کمک کند.
سپس محسن محمدی، مدیر توسعه کسب و کار گروه «ایران تلنت» به بیان دیدگاه‌های خود در زمینه نرخ بیکاری و مشاغل بیکاری در ایران کرد و گفت: تعادل بین فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌ها با بازار کار مرتبط با رشته‌های تحصیلی وجود ندارد و همان‌گونه که در نمودار زیر مشخص است، بیشترین نرخ بیکاری مربوط به فارغ‌التحصیلان کارشناسی بوده است.
وی در ادامه به فعالیت‌های انجام شده برای بهبود اشتغال‌پذیری و اشتغال در ایران اشاره کرد و گفت: ایجاد مراکز رشد دانشگاه‌ها، مراکز ارتباط با صنعت، مراکز آموزش آزاد در دانشگاه‌ها، مدارس اشتغال در دانشگاه‌ها، مدارس اشتغال دانشگاه‌ها، مراکز آموزش فنی و حرفه‌ای وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، سامانه ساتع (سامانه اجرایی تقاضا و عرضه پژوهش و فناوری) وزارت عتف، مراکز هدایت شغلی و کاریابی سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران، سامانه ملی کارآموزی سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران، سامانه ساجد (سامانه ارتباط جامعه و صنعت با دانشگاه) وزارت عتف، سامانه کارورزی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی و طرح «هم صدا» اتاق بازرگانی از اقداماتی بوده است که در این زمینه صورت گرفته است.
مدیر توسعه کسب و کار گروه ایران تلنت به عوامل موثر در اشتغال‌پذیری از جمله استعداد و عوامل محیطی، مهارت فنی و مهارت نرم و انگیزه، سطح رقابت و فرآیند جذب اشاره کرد و گفت: بحران اقتصادی، تورم بالا، کاهش ارزش پول، تحریم‌ها و عدم ارتباط موثر با بازار بین المللی، عدم وجود یکپارچگی در برنامه‌ریزی و اجرای سیاست‌های کلان کشور مانند اینکه سیاست‌ها در زمینه اشتغال و آموزش‌های آکادمیک یکپارچه نیست، عوامل فرهنگی مانند مدرکگرایی پر رنگ‌تر از مهارت‌آموزی، وابستگی مالی دانشگاه‌ها به دولت، قوانین دست و پا گیر برای فعالیت بخش خصوصی، ورود دولت به اجرا و موازی‌کاری ارگان‌های مختلف از عوامل مختلفی هستند که در عدم اشتغال‌پذیری موثر هستند.
ارتباط مستقیم آموزش عالی با حکمرانی
علینقی مشایخی، استاد مدیریت دانشگاه صنعتی شریف دیگر سخنران پانزدهمین نشست عصرانه بهره‌وری انجمن بهره‌وری ایران بود. که به بیان دیدگاه‌های خود در زمینه بهره‌وری در دانشگاه و نظم آموزش عالی پرداخت.
وی گفت: آموزش عالی بخشی از نظام اقتصادی و اجتماعی ما است، فرض کنید آموزش عالی، خروجی‌هایش با سنجه‌هایی که تعیین می‌کنیم، خیلی خوب باشد ولی نظام اقتصادی، سیاسی و اجتماعی ما توان جذب و استفاده از آنها را نداشته باشد، آن وقت این خروجی‌ها الان به بازار جهانی وصل می‌شوند. یعنی الان جمع‌آوری نیروهای ماهر و متخصص دارد جهانی می‌شود، بسیاری از کشورها در جهت جذب نیروها و سرمایه‌های انسانی تسهیلات فراهم می‌کنند، فرض کنید به فارغ التحصیلان خوب بورس تحصیلی می‌دهند تا به آنجا بروند و ادامه تحصیل دهند و در نهایت هم جذب همان جامعه شوند، یا به افرادی که مهارت دارند مثل پرستاران و تکنسین‌ها.
این استاد دانشگاه ادامه دارد: به خصوص که رشد جمعیت بعضی از کشور های صنعتی و پیشرفته هم تقریبا متوقف شده و اینها نیاز به یکسری نیروهای ماهر دارند. بنابراین آموزش عالی جزئی از یک سیستم کلی‌تری است که اگر بخواهم دو بخش از آن را باز کنم یکی از آن دو بخش را اسمش را می‌گذارم نظام حکمرانی.
به گفته وی، این نظام حکمرانی شامل جنبه‌ها و زیر بخش‌های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بوده و این عوامل همه روی همدیگر اثر دارند. یعنی ما حوزه حکمرانی‌مان بر روی نظام اقتصادی و سیاسی آن و اقتصادمان بر سیاست و جامعه مان اثرگذار است و همه این عوامل روی نخبگان و پرورش یافتگان آموزش عالی‌مان اثر دارد. یعنی اگر آموزش عالی کشور مطلوب و خوب کار کند و آنها وضع‌شان مختل باشد، این افراد از ایران می‌روند، کما اینکه بسیاری از فارغ‌التحصیلان خوب ما به خارج از کشور می‌روند.
مشایخی تاکید کرد: اگر اثربخشی آموزش عالی با نظام حکمرانی و زیر بخش‌هایشان درست نباشد، امکانی برای ایجاد اثربخشی وجود ندارد. مگر اینکه ما به گونه‌ای دیگر به آموزش عالی نگاه کنیم. نمی‌خواهم مسائل آموزش عالی را برون فکنی کنم، اصلا مساله این نیست. ولی آموزش عالی مثل این می‌ماند که یک موتور قوی را بگذارید در خودرویی که جعبه دنده آن معیوب است، زیرساخت و فونداسیون آن مساله‌دار است و تایرهایش مسئله دارد این خودرو یا موتور را داغان می‌کند و یا موتور به بیرون پرت می‌شود.
این استاد دانشگاه با بیان این پرسش که چرا رشد بهره وری طی 40 سال صفر بوده است، خاطرنشان کرد: مدیریت کلان و سیاست کلان کشور در این امر دخیل هستند. اگر در سیاست کلان کشور درست عمل نکنیم، بالندگی، رشد و توسعه در کشور درست نمی‌شود.
وی افزود: اگر شرایط مالی کشور و مدیریت‌ها و سیاستگذاری‌ها درست تنظیم نشود، بهره‌وری درست نمی‌شود. مدیران در بنگاه‌های بزرگ اقتصادی، در میزان بهره‌وری اثرگذار هستند، از آنجایی که آمارها نشان داده که 70 درصد از دارایی‌های مولد کشور در این بنگاه‌ها متمرکز هستند، به‌ویژه اینکه این بنگاه‌های بزرگ یا دولتی و یا عمومی هستند.
مشایخی در ادامه گفت: نحوه نگرش مدیران؛ اینکه آیا گرایش سیاسی دارند و یا ندارند نیز در میزان بهره‌وری کشور تاثیر به سزایی دارد. یکی از شاگردان من مدیر شستا بود. از مدیریت آنجا به گفته خودش به علت دستورات متعددی که برای تعویض مدیران زیر بخش صادر می‌شد و او مجبور بود این تغییرات را اعمال کند، انصراف داد. اگر در سازمانی تغییراتی اعمال شود، زمانی می‌برد تا بهره‌وری در آن بخش حاصل شود و با تغییرات پی در پی در بلند مدت، بهره‌وری حاصل نمی‌شود.
وی درباره ارتقای بهره‌وری در نظام آموزش عالی تصریح کرد: باید بخش‌های اقتصادی با بهره‌وری بالا مدیریت و اداره شود، سپس سرمایه‌گذاری‌ها ایجاد شده و مشاغل مرتبط حاصل و ایجاد شوند. در نتیجه اینکه آموزش عالی تا چه اندازه به مدیرت کلان، مدیریت سرمایه‌ای، دستگاه‌های عمومی و دولتی وابسته هستند، در اینجا مشخص خواهد شد.
اولویت فن‌آموزی باشد، نه مدرکگرایی
استاد دانشگاه صنعتی شریف تاکید کرد: باید برای فارغ‌التحصیلان بستر لازم فراهم شود، متاسفانه امروزه فارغ‌التحصیلان جایی برای جذب ندارند. واقعیت این است برای ایجاد تحولات در بخش آموزش عالی باید تغییراتی در نظام حکمرانی به وجود آورد تا بستر اثربخش برای آموزش عالی فراهم شود. الان متاسفانه مدرکگرایی زیاد شده، در حالی‌که مدارس فن‌آموزی باید گسترش یابد.
وی تصریح کرد: یک وقتی بود که مدرسه تکنیکال نفیسی ایجاد شده بود که می‌گفتند مهندسان تکنسین و یا مهندسان عملی تربیت می‌کند. دانشجویان آنجا به شدت اعتراض کردند که مهندسی عملی و تکنسین چیست؟ ما می‌خواهیم مهندس درجه یک بشویم اما حالا که مهندسان درجه یک بیکارند، یک بازسازی باید انجام شود. کارایی اصلی جامعه را چطور باید اصلاح کرد، آن را در آموزش عالی چطوری باید توسعه دهیم، ما چه زمینه‌هایی از آموزش عالی را می‌خواهیم تا این موضوع توسعه پیدا کند؟
وی با طرح این موضوع که در بخش آموزش عالی این بحث را چگونه باید توسعه دهیم، گفت: فقط به سطح خرد و آموزش عالی کفایت نکنیم، بلکه چرخه نظام آموزش نیز باید در سطح بالاتر اصلاح شود و آموزش عالی همراه با آموزش عملی باشد و تاثیر پذیری این دو همراه با هم مشخص و نمایان شود. به دنبال آن مهارت فنی و تخصصی آن نیز افزایش می‌یابد و فهم اجتماعی بالاتر می‌رود و در ادامه جامعه‌ای فهیم‌تر خواهیم داشت. اگر به دینامیک آموزش عالی توجه کنیم و به مدیریت کلان توجه نکنیم، بعید می‌دانم آموزش عالی به تنهایی بتواند کاری را انجام دهد که بستر حرکت بعدی را بسازد.
بهره‌وری مرکز گفتگوهای آموزش عالی باشد
در ادامه غلامرضا گرایی‌نژاد،کارشناس ارشد مرکز پژوهش‌های آینده‌‌نگری و مدیر سابق امور آموزش عالی سازمان برنامه و بودجه، به بیان توضیحات خود در زمینه بهره‌وری در آموزش عالی پرداخت و گفت: بهره‌وری باید جزو مباحث مهم و مرکزی گفتگوهای آموزش عالی قرار گیرد.
وی تاکید کرد: این گفتگوی بخشی، بدون کاربرد ابزارهای اندازه‌گیری مناسب و مورد تفاهم، به ناهماهنگی در سیاستگذاری منجر می‌شود. دشواری غیرقابل انگار اندازه‌گیری بهره‌وری در آموزش‌عالی نمی‌تواند بهانه کنار گذاشتن اصل آن شود. تحلیلگران باید این نکته مهم را همواره در نظر داشته باشند که هر اندازه هم شاخص بهره‌وری مناسبی را استفاده می‌کنند، این شاخص به تنهایی برای ارزیابی موسسه یا بخش آموزش کفایت ندارد و در کنار آن باید از شاخص‌های دیگری نیز برای رصد و پایش کیفیت آموزش عالی استفاده کرد.
گرایی نژاد خاطرنشان کرد: طبق نمودارهای زیر تعداد دانشجویان کشور از نزدیک 5 میلیون نفر به حدود 2.3 میلیون نفر و سهم دانشجویان کاردانی (تربیت تکنسین یا رده میانی بازار کار) به شدت کاهش یافته است.
مدیر سابق امور آموزش عالی سازمان برنامه و بودجه، چند توصیه سیاستی برای بخش دولتی و غیر دولتی بیان کرد و گفت: در بخش غیردولتی، کاهش بهبود شاخص نسبت دانشجو به هیات علمی بیشتر از عامل غیربرنامه‌ای و اجباری محیطی یعنی کاهش تقاضا نشات گرفته است، به شاخص‌های کیفی با توجه به استانداردها توجه شود. بخش متکی به شهریه (به ویژه دانشگاه‌های آزاد اسلامی و پیام نور) به افزایش بهره‌وری سرمایه، از جنبه مولدسازی دارایی‌ها توجه کنند، ساماندهی موسسات، با دیدگاه منطقه‌ای و آمایشی همچنان یک اولویت است و در سیاست‌های برنامه‌ای حمایت از موسسات غیردولتی با لحاظ شاخص‌های کیفی و بهره‌وری مورد نظر قرار گیرد.
وی در ادامه به بیان توصیه‌های خود در بخش دولتی پرداخت و گفت: توجه به مقیاس اقتصادی فعالیت و تداوم اجرای ساماندهی موسسات آموزش عالی (کارایی)، توجه به ماموریت‌گرایی و ماموریت تربیت تکنسین در آموزش عالی (اثربخشی) و نقش‌پذیری منطقه‌ای و توجه به برنامه‌ریزی آمایش در آموزش عالی (اثربخشی) و اولویت تقاضا محوری در پذیرش دکتری تخصصی در این زمینه ضروری است.
توجه به بهره‌وری در آموزش عالی در دو بخش کلان و خرد
در ادامه، سعید سمنانیان، رییس اسبق و استاد فیزیولوژی دانشگاه تربیت مدرس، در ابتدا به اصل سی‌ام قانون اساسی اشاره کرد و گفت: بر اساس اصل سی‌ام قانون اساسی «دولت موظف است وسایل آموزش و پروش رایگان را برای همه ملت تا پایان دوره متوسطه فراهم آورد و وسایل تحصیلات عالی را تا سرحد خود کفایی کشور به طور رایگان گسترش دهد».
وی با اینکه بهره‌وری در حوزه آموزش عالی به دو بخش اصلی حوزه کلان و خرد به شرح زیر تقسیم می‌شود، تصریح کرد: در حوزه کلان، ریل‌گذاری صحیح در آموزش عالی، حرکت با سرعت و شیب مناسب در روی ریل صحیح، سیاست‌های موثر تضمین کیفیت، اعتبارات مکفی، توسعه کیفی 2000 واحد دانشگاهی، 340 دانشگاه غیر انتفاعی و 1.5 میلیون صندلی خالی (دانشگاه آزاد، ...) اهمیت دارد.
این استاد دانشگاه گفت: در زمینه بهره‌وری در حوزه خرد و موسسات آموزش عالی، کارآیی و بهره‌وری یک عضو هیات علمی مطرح است. حوزه خرد، پشتیبانی پرسنلی، تکنسین آزمایشگاه، دانشجویان تحصیلات تکمیلی، دانشجویان پسادکتری، دستیار پژوهشی،گرنت‌های پژوهشی، تجهیزات آزمایشگاهی، تقاضای پژوهشی دستگاه ها و نظام انگیزشی را شامل می‌شود.
وی تصریح کرد: از آنجایی که صنعت آموزش عالی در جهان به سرعت در حال تغییر است، آموزش عالی همانند دیگر نهاد های فرهنگی به تغییرات در سیستم به کندی پاسخ می‌دهد.
فناوری فرصتی برای ارتقای بهره‌وری آموزش عالی
سمنانیان در پایان صحبت‌های خود به بیان راهکارهای افزایش بهره‌وری در آموزش عالی پرداخت و گفت: تکنولوژی‌های جدید برای سرعت بخشی به فراگیری محصلین ( discussion forum, chat, messages and social media)، فراگیری و آموزش تعاملی، طراحی سرفصل‌های جدید مبتنی بر نیاز اجتماع، بهره‌گیری از فناوری‌های دیجیتال، بالابردن دسترسی به علوم، کلاس‌های دیجیتال، بهره‌گیری از تست و پرسش و پرسشنامه برخط، دسترسی آسان به اطلاعات، همه جا و در همه زمان، دسترسی دیجیتال به اخبار، مقالات، کتب و مجلات و گزارش‌دهی و پیش بینی با طراحی منحنی‌های مربوط از راهکارهای موثر در این زمینه به‌شمار می‌آید.
در پایان نیز مدیرعامل انجمن بهره‌وری ایران با بیان اینکه نکات و دیدگاه‌های مطرح شده بسیار مفید و سازنده بود که می‌تواند مبنای نشست‌ها و گفتگوهای آینده در مقوله مهم بهره‌وری در نظام آموزش عالی باشد، با جمع‌بندی موضوعات مطرح شده، خاطرنشان کرد: عوامل مختلفی از جمله دولت، خود دانشگاه، اساتید، دانشجویان، نظام آموزش و محتوا، تقاضای بازار کار، منابع مالی، عوامل واسطه‌ای، نظارت، ارزیابی و استاندارد و همچنین جامعه و فرهنگ در آموزش عالی موثر هستند که به‌منظور ارتقای بهره‌وری در دانشگاه‌ها و آموزش عالی باید هر یک از آنها مورد بحث و بررسی قرار گیرد.
انتهای پیام/ب
