گروه پارلمانی خبرگزاری فارس: صنعت پتروشیمی که در ایران قدمتی بیش از 50 سال دارد یکی از ارکان اصلی صنعت نفت در زنجیره تولید و موتور محرک توسعه اقتصادی، سیاسی و اجتماعی کشور به شمار میآید و نقش بسزایی در تولید ناخالص ملی دارد. موج تحولات در صنعت پتروشیمی افزون بر کاهش خامفروشی به ایجاد ارزش افزوده مضاعف اقتصادی، ثروتآفرینی و اشتغالزایی منجر شد و مصداق علمی و عملی تبلور توسعه پایدار در راستای اقتصاد مقاومتی را به تصویر کشید.
طیف گسترده ای از محصولات مصرفی، مواد اولیه، محصولات صنعتی از محصولات پتروشیمی حاصل می شود که مطابق دسته بندی کدهای ISIC در کدهای ۲۳۲۰، ۲۴۱۱، ۲۴۱۲ و ۲۴۲۱ قرار می گیرد. صنایع پتروشیمی در واقع بخش از صنایع شیمیایی است که فرآوردههای شیمیایی را از مواد خام حاصل از نفت یا گاز طبیعی تولید میکند. صنعت پتروشیمی تأمین کننده اصلی مواد مصرفی مورد نیاز در بیشتر صنایع شیمیایی، برق و الکترونیک، نساجی، پزشکی، خودروسازی، لوازم خانگی، غذایی و غیره محسوب می شود.
یکی از مهمترین ویژگی های صنعت پتروشیمی ارزش افزوده بسیار بالای آن است. بدین معنی که با تغییرات شیمیایی و فیزیکی بر روی هیدروکربورهای نفتی و گازی میتوان ارزش محصول را به میزان ۱۰ تا ۱۵ درصد افزایش داد اما چه شده است که نتوانستیم با افزایش سرمایهگذاری در بخش پتروشیمی و توسعه سبد محصولات از خام فروش نفت جلوگیری کرده و ضمن افزایش درآمد برای کشورمان موجبات اشتغالزایی بیشتر را فراهم آوریم.
به نظر میرسد هماهنگی لازم در صنعت نفت و گاز به منظور تکمیل توسعه زنجیره ارزش افزوده محقق نشده و نا هماهنگی خاصی هم در بخش پالایش و فرآوردههای نفتی در کشور داریم. اگر حلقه این چند موضوع را با یکدیگر متصل کنیم بسیاری از مشکلات حل خواهد شد و دیگر فروشنده نفت خام نخواهیم بود و ارزش افزوده این نعمت خدادادی در کشورمان چند 10 برابر شده و ثروت آفرینی خواهیم کرد.
اخیرا طرحی در مجلس یازدهم با عنوان «تشکیل شرکت ملی صنایع پالایشی و پتروشیمی» تقدیم هیات رئیسه شده و هفته گذشته اعلام وصول شده است که میتواند نقش این حلقه اتصال و تکمیل زنجیره ارزش افزوده را ایفا کند.
برای بررسی ابعاد و ویژگیهای این طرح با هادی بیگی نژاد عضو کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی که طراح طرح «تشکیل شرکت ملی صنایع پالایشی و پتروشیمی» است گفتوگو کردیم.
بیگینژاد به خبرنگار پارلمانی خبرگزاری فارس، گفت: پیش از این قانونی با عنوان احداث پتروپالایشگاهها وجود داشت که در مجلس دهم به تصویب رسیده بود؛ این موضوع در مجلس یازدهم چند اصلاحیه داشت ولی وقتی بررسیهای لازم را انجام دادیم متوجه شدیم که نگرش به پالایشگاه بر مبنای توسعه زنجیره ارزش نیست بلکه پالایشگاهها سوختمحور حرکت میکنند.
* لزوم تغییر ریل از پالایشگاههای سوخت محور به پتروشیمی محور
وی ادامه داد: به نظر میرسد که برای پالایشگاهها بسیار مهم است که بنزین و گازوئیل تولید کنند اما به نظر میرسد برای آنها مهم نیست که درصد تولید نفت کوره پایین آمده و به جای آن پروپیلن یا اتیلن و یا ترکیبات آروماتیک در پالایشگاهها تولید شود.
عضو کمیسیون انرژی مجلس تصریح کرد: متأسفانه تفکری که در پالایشگاهها وجود دارد تفکر سوختمحوری است؛ در طرح «تشکیل شرکت ملی صنایع پالایشی و پتروشیمی» به دنبال آن هستیم که پالایش و پتروشیمی با یکدیگر ادغام شده و نگاه تکمیل زنجیره ارزش به پالایشگاه داده شود.
بیگینژاد با بیان اینکه کار اصلی تأسیس شرکت ملی صنایع پالایشی و پتروشیمی در پالایشگاهها است و بنا داریم که به آنها اعلام کنیم که آنها میتوانند هم سوخت تولید کنند و هم میتوانند مواد خوراک پتروشیمیها را تأمین کنند، تصریح کرد: باید به بخشهای مختلف صنعت نفت مسؤولیت بدهیم و بکوشیم ضریب پیچیدگی را در پالایشگاهها افزایش دهیم تا آنها محصولات با ارزش بیشتری را تولید کنند البته کسی میتواند این کار را انجام دهد که بداند خوراکی که توسط پالایشگاهها تولید میشود در پاییندست چه ارزشی دارد. به همین دلیل بایستی مدیریت این دو بخش واحد باشد و وقتی این کار تحقق پیدا کند پالایشگاهها میتوانند محصولات فراوانی را تولید کنند.
* در آینده نزدیک پالایشگاههای ما ضررده خواهند شد
وی خاطرنشان کرد:وقتی به پالایشگاههای مختلف دنیا نگاه میکنیم متوجه میشویم که ضریب پیچیدگیهای آنها بالاست و کشورهایی که نفت را از تولیدکنندگان خریداری کرده و فرآوردههای مختلفی را از آن استحصال میکنند عملاً درآمد خود را با تولید فرآوردههای متعدد و مختلف افزایش داده و برای خود درآمدزایی زیادی دارند اما ما با شیوهای که جلو میرویم پالایشگاههای ما ضررده خواهند شد.
نماینده ملایر در مجلس گفت: افزایش ورودیهای به پتروشیمی که از تولیدات پالایشگاهها به دست میآید برای کشورمان از اهمیت بالایی برخوردار است که در این راستا تناژ و تنوع از درجه اهمیت بالایی برخوردار است. البته این کار جز با مدیریت یکپارچه شدنی نیست.
عضو کمیسیون انرژی مجلس خاطرنشان کرد: ما باید فناوری پتروشیمی را افزایش داده و سطح آن را بالا ببریم ضمن اینکه بایستی در بخش پالایش عقبماندگیها را بررسی کنیم و نوآوری ویژهای در این بخش داشته و از نیروهای متخصص استفاده کنیم و اگر قرار است آنها کاتالیستی را تولید کنند حتماً این کار را انجام داده و اگر نیازمند قطعه ویژه هستند به سمت تولید آن بروند.
*باید روابط مالی در نفت، پتروشیمی و صنایع مرتبط با آن بازنگری شود
بیگینژاد گفت: در طرح «تشکیل شرکت ملی صنایع پالایشی و پتروشیمی» اعلام کردهایم که میبایست پژوهش و فناوری به موازات بخشهای مختلف خود را ارتقاء دهد و نیازهای صنعت پتروشیمی کشور را برطرف کند.
وی با اشاره به رابطه مالی در پتروشیمیها و ارتباط مستقیم آنها با یکدیگر گفت: بایستی روابط مالی در نفت، پتروشیمی و صنایع مرتبط با آن بازنگری شود تا بتوانیم بیشترین سود و ارزش افزوده را از فعالیت در حوزه نفت و گاز کشور ببریم.
عضو کمیسیون انرژی مجلس خاطرنشان کرد: به شدت به دنبال آن هستیم که از خامفروشی جلوگیری کرده و اشتغال ایجاد کنیم.
* چرا نفت کوره که ارزانتر از نفت است تولید میکنیم؟
وی ادامه داد: این طرح با نظر مجموعه کارشناسان دولت که در پتروشیمیها بودند تدوین شده و کمتر از یکسال در این باره کار مستمر انجام شده تا خروجی نهایی به دست آید البته در این مسیر از نظرات مسؤولین دولت قبلی و دولت فعلی استفاده کرده و بحثهای متعددی را با آنها داشتهایم؛ وقتی در دولت درباره زنجیره ارزش در صنعت نفت و گاز صحبت میشود و موضوع پتروپالایشگاهها را پیش میکشیم آنها معتقد به این موضوع هستند که بایستی مدیریت آن را هم در دست داشته باشند.
بیگینژاد گفت: طراحی پالایشگاه بر مبنای پتروشیمی متفاوت با طراحی پالایشگاه بر مبنای سوخت است این در حالی است که نگاه به پالایشگاه بر مبنای پتروشیمی نگاهی تکمیلتر محسوب میشود به طوری که امروز ترکیبات آروماتیک، پروپیلن و برخی از ترکیبات دیگر که از پالایشگاهها توسط دیگران استحصال میشود متفاوت از نگاه پالایشگاههای ایران است، زیرا آنها نگاه پتروپالایشی به حوزه نفت دارند در حالی که نگاه ما به پالایشگاهها سوختمحوری است و همواره غصه بنزین و گازوئیل داریم.
* چرا خوراک بیشتری برای پتروشیمیها تولید نمیشود؟
وی افزود: در طرح «تشکیل شرکت ملی صنایع پالایشی و پتروشیمی» اعلام کردهایم که هیچ ایرادی ندارد که غصه بنزین و گازوئیل داشته باشیم ولی بایستی با تغییراتی که میتوانیم در پالایشگاهها به وجود آوریم میتوانیم خوراک پتروشیمیها را هم تأمین کنیم.
عضو کمیسیون انرژی مجلس گفت: ما 18 میلیون تن در سال مازوت یا نفت کوره تولید میکنیم در حالی که قیمت نفت کوره از نفت ارزانتر است ولی اگر ما بتوانیم 10 درصد این موضوع را به پروپیلن تبدیل کنیم که معادل 1.8 میلیون تن میشود کل نیاز کشور به پروپیلن برطرف خواهد شد.
*مدیری در پالایش و پتروشیمی پاسخگو نیست
وی تصریح کرد: اگر بتوانیم رابطه مالی پالایشگاهها، پتروشیمیها و صنایع مرتبط با آن را اصلاح کنیم میتوانیم رغبت پالایشگاهها به تولید بر اساس مسیر مذکور را داشته باشیم.
بیگینژاد تصریح کرد: در طرح «تشکیل شرکت ملی صنایع پالایشی و پتروشیمی» یکی از حلقههای مفقوده مهم برطرف خواهد شد و اگر به مسأله مالی و شفافسازی در این بخش ورود کنیم فقط موضوع مجری باقی میماند این در حالی است که هم اکنون تولیدکنندگان ساخت داخل که کالا و کاتالیست تولید میکنند با بیتوجهی بخشهای مختلف دولت مواجه هستند البته علت این موضوع آن است که امکان بازخواستی از بخشهای مختلف قوه مجریه وجود ندارد ولی در طرح مذکور مشخص شده است که مسؤولیت با چه کسی است و بایستی به مجلس به عنوان ناظر بر قوه مجریه توضیح دهد.
* بی توجهی دولت به مراکز دانش بنیان و فناوریهای پتروشیمی
عضو کمیسیون انرژی مجلس با بیان اینکه تشکیل شرکت ملی صنایع پالایشی و پتروشیمی قابلیت پاسخگو کردن دولت را دارد، گفت: وقتی از مراکز دانشبنیان و خصوصی فناوریهای پتروشیمی بازدید میکنیم متوجه میشویم که امید و انگیزه در آنها به دلیل بیتوجهی دولت به جوانان متخصص این بخش از بین رفته است در حالی که در طرح مذکور آمده است که بایستی سطح پتروشیمیهای کشور را بالاتر برده و به روز کنیم که فقط اجرای آن از مراکز پژوهشی و نوآوری برمیآید.
نگاهی هم به متن طرح «تشکیل شرکت ملی صنایع پالایشی و پتروشیمی» میاندازیم تا با ابعاد مختلف آن و همچنین وظایف و اختیارات و نظارتهای آن آشنا شویم.
متن طرح عبارت است از:
ماده 1- کلیه وظایف و اختیارات مربوط به مدیریت و نظارت بر صنایع پالایشی نفت خام به شرکت ملی صنایع پتروشیمی واگذار شده و شرکت ملی صنایع پالایشی و پتروشیمی تشکیل می گردد.
ماده 2- وظایف شرکت ملی صنایع پالایشی و پتروشیمی عبارت است از:
1. مدیریت و نظارت و کنترل بازار داخلی و صادراتی محصولات پالایشی و پتروشیمی کشور به منظور کسب حداکثری ارزش افزوده و جلوگیری از رقابت منفی
2. تهیه و تدوین راهبردها، خط مشیها و سیاستهای اقتصادی و مالی توسعه متوازن و پایدار صنعت پالایش و پتروشیمی بر اساس چشم انداز بازارهای جهانی، ظرفیتهای موجود در کشور در چهارچوب سیاستها و اسناد بالادستی کشور
3. تهیه و تدوین برنامههای بلندمدت و پنجساله توسعه صنعت پتروشیمی با تصدیگری بخش غیر دولتی و نظارت بر اجرای آن
4. ایجاد و اداره مناطق ویژه اقتصادی و قطبهای توسعه صنعت پالایش و پتروشیمی، بررسی و معرفی فرصتهای سرمایهگذاری در این صنایع و فراهم نمودن زیرساختهای لازم با رعایت اصول آمایش سرزمینی و رعایت قوانین و مقررات مربوطه
5. نظارت و تأیید کیفیت اجرای مقررات و الزامات کیفیت، ایمنی و پدافند غیر عامل، حفظ محیط زیست و سلامت (QHSE) در تمام صنعت پالایش و پتروشیمی اعم از دولتی و غیر دولتی مطابق قوانین، مقررات و استانداردهای مربوط
6. شناسایی، اولویت بندی، تأیید امکان سنجی فنی - اقتصادی و طرح توجیهی توسعه ای صنعت پالایش و پتروشیمی در سراسر کشور توسط بخش دولتی یا غیر دولتی متناسب با نیاز بازارهای داخلی و خارجی برای دریافت با تمدید مجوز خوراک، جواز تأسیس، تسهیلات از بانکها و صندوق توسعه ملی مطابق قوانین و مقررات مربوطه
7. ایجاد، راهبری و پشتیبانی سامانههای متمرکز جمع آوری و پایش اطلاعات و دادههای صنایع پالایشی و پتروشیمی و صنایع تکمیلی اعم از تولید، فروش، صادرات، واردات، سرمایهگذاری و استقرار نظام یکپارچه شفافیت اطلاعات صنعت پالایش و پتروشیمی و انتشار گزارشهای سالانه عملکرد صنعت پالایش و پتروشیمی
8. پایش و اطلاع رسانی تحولات فناورانه صنایع پالایش و پتروشیمی و بسترسازی جهت اشتراکگذاری تجارت و دانشهای فنی در سطح این صنایع
9. تدوین و ارائه دانشهای فنی مورد نیاز صنعت پالایش و پتروشیمی شامل فرآیندها، کاتالیستها و مواد شیمیایی و نظارت بر خرید و فروش دانش فنی (لایسنس) صنایع پالایشی و پتروشیمی در داخل کشور
10. برنامهریزی مدون و زمانبندی شده برای احصاء و رفع نیازهای فناوری و ساخت داخل کاتالیستها، مواد شیمیایی، تجهیزات، بومی سازی دانشهای فنی (لایسنس) و انتقال فناوری لازم از خارج از کشور و پیشنهاد تنظیم قواعد تشویقی برای سرمایه گذاران جهت تشویق به خرید دانش فنی داخلی موجود
11. پایش دائمی زنجیره ارزش صنایع پالایشی و پتروشیمی به منظور رفع نواقص و هدایت فعالان این حوزه به سمت تولید کالاهای با ارزش بیشتر
ماده 3. وزارت نفت مکلف است اساسنامه شرکت ملی صنایع پالایشی و پتروشیمی را ظرف مدت سه (3) ماه، پس از تصویب این قانون تهیه نموده و جهت تصویب به مجلس شورای اسلامی ارایه نماید. اساسنامه می بایست طوری تدوین گردد که موارد ذیل در آن رعایت گردد:
1. نقش سیاست گذار، برنامهریزی، تنظیمگری، توسعهگری و تسهیلگری در آن مشخص باشد. نقش نظارتی شرکت مزبور بر روی تمامی پالایشگاهها، مجتمعهای تولیدی پتروشیمی و طرحهای پالایشی و پتروشیمی و شرکتهای ارایه دهنده خدمات فنی در این حوزه مشخص باشد.
دلایل توجیهی: در بیشتر کشورهای دنیا برای دستیابی به ارزش افزوده بالاتر صنایع پالایش و پتروشیمی نفت و گاز به صورت یکپارچه مدیریت می شوند و تفکیک حوزه پالایش و پتروشیمی در کشور ما تاکنون، باعث ضعف در توسعه زنجیره ارزش محصولات پالایشی (ضریب پیچیدگی پایین پالایشگاهها) و عدم توسعه مجتمعهای پتروپالایشگاهی با خوراک مایع بویژه نفت خام و صنایع پایین دستی پتروشیمی شده است. همچنین با عنایت به کمبود خوراک گاز ملی سالیان آینده، ضرورت دارد توسعه صنایع پتروشیمی با تمرکز ویژه بر خوراکهای حاصل از پالایشگاههای موجود و توسعه پالایشگاههای آتی بصورت پترو پالایشگاه باشد.
طی سالیان گذشته بر اساس واگذاریهای صورت گرفته طبق سیاستهای کلی اصل 44 قانون اساسی و قانون اجرای آن وظایف حکمرانی بخش پتروشیمی کشور (سیاستگذاری، برنامهریزی، نظارت، تنظیمگری، توسعه، تصدیگری که قبلا از طریق شرکت ملی صنایع پتروشیمی و قانون اساسنامه NPC محقق می گردید، اکنون پراکنده و بعضا مختل شده است؛ ضرورت دارد وظایف و اختیارات نهادهای حکمرانی مورد نیاز فوق الذکر از طریق قانون مصوب مجلس به صورت واحد بازتعریف گردد. این مهم در خصوص وظایف حکمرانی به ویژه توسعهگری واضح نیست.
نگاهی به وضعیت کنونی بازار داخلی و صادرات محصولات پتروشیمی حاکی از آن است که پس از واگذاری شرکتهای اصل حوزه صادرات (شرکت بازرگانی پتروشیمی) به بخش خصوصی، نابسامانیهای زیادی در این حوزه ایجاد شده و با وجود افزایش ظرفیت تولیدات بخش پتروشیمی کشور طی 10 سال گذشته، علاوه بر رقابت منفی شرکتهای بازرگانی خصوصی، درآمدهای ارزش کشور کاهش داشته است.
به منظور کسب اطمینان از تولید هر چه بیشتر ثروت در کشور، زنجیره ارزش صنایع پالایشی و پتروشیمی می بایست تحت پایش دائمی یک نهاد تخصصی و میدانی (شرکت پالایش و پتروشیمی) باشد و بازیگران و فعالان خصوصی را از طیف ابزارهای حاکمیتی و مشورتی به سمت تولید کالاهای با ارزش بیشتر هدایت نماید.
حوزه توسعه فناوری و حمایت از ساخت داخل یکی از مصادیق شکست بازار و نیازمند سرمایهگذاری حاکمیتی است؛ پایش روند فناوریها، تدوین و ارایه دانش فنی، احصاء و رفع نیازهای فناوری و ساخت داخل کانالیستها، مواد شیمیایی، تجهیزات، بومی سازی لایسنسها و انتقال فناوری لازم از خارج از کشور و نظارت حاکمیتی بر آن جزو مصادیق این امر است و وظایف و اختیارات لازم می بایست در قانون به شرکت پالایش و پتروشیمی داده شود.
انتهای پیام/