به گزارش گروه سواد رسانه خبرگزاری فارس، رضا باقری پور پژوهشگر سیاستگذاری عمومی در یادداشتی با عنوان «جانمایی آزمایشگاه سیاستگذاری در انتخابات و پساانتخابات» نوشت:
بحران کارآمدی دولت طی حداقل 4 سال گذشته، اینک در موسم انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۰ به صورت معضل دیگری که میتوان مشارکت سیاسی نامید، ظاهر شده است. این معضل خود نشانه و مولفه ای از مسئله کلانِ سرمایه اجتماعی و اعتماد عمومی نسبت به دولت است. حتی با یک بینش عمومی و نه کارشناسانه، واضح است که این خدشه در اعتماد عمومی معلول جنجال سیاسی و نزاع قدرت و یا تفاوت سلیقه در موضوعات پرتنش فرهنگی و عقیدتی نیست. بلکه ارتباط مستقیمی با مسائل سیاستی و امر حکومتمندی دارد. پروژه ناکام سیاست خارجی، رکود و تورم توامان، فساد، مدیریت کرونا، افزایش نرخ بنزین و نهایتا سقوط بورس، سرازیری های تند افول اعتماد جامعه بودهاند.
این وضعیت، افکار عمومی را بر مفهوم «برنامه» متمرکز ساخته و در سطح نخبگانی، منازعه سیاسی را در زمین سیاست به معنای«policy» دایر کرده است. در گزارش موج پنجم افکارسنجی ایسپا، مولفه های سیاستی به وضوح ترغیبکننده ترین مولفه ها برای درگیری جامعه با انتخابات و مشارکت عمومی شناخته شده اند. در این نظر سنجی از افرادی که تمایل به شرکت در انتخابات نداشته اند، شرایط جذاب برای شرکت در انتخابات مورد پرسش قرار گرفته است که از بین هفت مورد، چهار مورد اختصاصا ناظر به مسائل سیاستی بوده اند. از این چهار مورد، سه مورد یعنی وجود برنامه برای مبارزه با فساد، کاهش بیکاری و بهبود وضعیت اقتصادی در صدر عوامل ترغیب کننده برای حضور در انتخابات قرار دارند.
جانمایی نقش آزمایشگاه در انتخابات
فشار تقاضای برنامه و سیاستهای تمهید شده، در بازار رای، نامزدهای ریاست جمهوری را به چینش ویترینی از سیاست های مورد قبول جامعه وامیدارد. و نیز طبیعست که بخش قابل توجهی از منازعه انتخاباتی مصروف نقد سیاستهای رقبا و یا اساسا کفایت نامزدهای رقیب برای پیشبرد اداره عمومی و مدیریت اجرایی میشود.
در این بین، عموم جامعه و نخبگان با دو ابزار میتوانند بین این گزینه های مختلف قضاوت و ارزشگذاری کنند؛ این ارزیابی یا با بررسی سابقه و کارنامه سیاستمدار و تعمیم میزان کارآمدی و صداقت در سابقه مدیریتی به وعده های او صورت میپذیرد یا به واسطه بررسی انسجام درونی سیاست بیان شده توسط نامزد انتخابات و اظهارنظرهای کارشناسان انجام میگیرد. با این حال این سنجه ها تقریبی است و در بسیاری مواقع برهانی برای رد یا تایید یک سیاست نمیدهد. امکان قضاوت های جانبدارانه و ارزیابی های سیاسی و حتی احساسی در شرایط انتخاباتی بالاست. گذشته از این در بازه کوتاه رقابت های انتخاباتی، نه فرصتی برای تشریح ریز جزئیات برنامه ها توسط هر نامزد وجود دارد و نه سیاستمداری از بیان جزئیات و ریسک انتقادات و سوالات دقیق استقبال میکند
از طرفی، همین افق نامعلوم سیاستها، در جامعه ناامید از انتخابات، تاثیر خاصی برای تشویق به مشارکت ایفا نمیکند. آزمایشگاه های سیاست به واسطه اهتمام به شبیه سازی، میتوانند مسئله ارائه سیاست در انتخابات و ارزیابی عمومی از آن را وارد مرحلهای متمایز کنند. آنها نمونه های کوچکی از سیاست را ایجاد میکنند. این نمونه کوچک میتواند پایلوت یک سیاست در یک شهر باشد یا یک سامانه اینترنتی یا یک اپلیکیشن برای گوشی های هوشمند. سیاستمداران با ارائه سیاست های خود در قالب های اینچنینی، اثربخشی سیاست خود را به مشاهده جامعه میگذارند. آنها افق تغییر به سمت شرایط بهتر را به وضوح نشان میدهند و این به مراتب محرک قوی تری برای ارتقا مشارکت سیاسی جامعه است.
طرح هایی مانند سهمیه بندی سوخت، افزایش یارانه نقدی دهک های خاص، تغییرات تعرفه ای نظام سلامت و مانند اینها به راحتی در پلتفرم آزمایشگاهی، شبیه سازی میشوند. طرح های اینچنینی سازوکارهای فنی و مشخصی دارند و به زبان داده و آمار قابل صورتبندی هستند. مخاطبان سیاست که همان رایدهندگان هستند، دیگر مجبور به اعتماد چشمبسته نیستند و چون گزینهی ملموس و حاضر وجود دارد، معنی «انتخاب» در شکل صحیح آن شکل میگیرد. این یک انتظار طبیعی از الگوهای رفتاری انسانهاست که وقتی در وضعیتی خاص، انتفاع میبینند، برای رقم زدن آن تلاش کنند؛ از این رو بنا به تخمین، افزایش مشارکت در انتخابات و اقبال و اعتماد عمومی به سیاستگذاران منتخب، از نتایج مستقیم استفاده از روش آزمایشگاهی خواهد بود.
آزمایشگاه سیاستگذاری عمومی چیست؟
وضعیت حال حاضر کشور که کلیتی از آن با تمرکز بر مسئله مشارکت عمومی و اعتماد اجتماعی ذکر شد، به جهاتی محیط مناسبی برای ورود و بسط ایده آزمایشگاه سیاستگذاری است. آزمایشگاه سیاستگذاری نهادیست که در عین پیشبرد جریانی مشارکتی و همکاری جویانه بین ذیربطان متعدد سیاست و گروه های اجتماعی ، از مزیت های تخصصی خود در تحلیل داده و کاربست علوم رفتاری بهره میگیرد. این موسسه سیاست پژوهی، طراحی نهایی خود را در مقیاس های کوچک، شبیه سازی و پیش از اجرا در ابعاد کلان، به سنجش و ارزیابی میگذارند تا فرآیند بازخوردگیری را سریع تر و کم هزینه تر از حالت معمول به انجام رساند. ویژگی های ذکر شده، این موسسه سیاست پژوهی را از اقسام دیگر سیاستپژوهی متمایز میکند. آزمایشگاه ها متکی بر این قابلیت های ویژه میتوانند اثر بسزایی در کمپین انتخاباتی داشته باشند؛ این نهاد در سیاستگذاری دولت منتخب نیز ظرفیت قابل توجهی دارد و دولت میتواند با بهره گیری از این توانایی ها بر بسیاری از چالش ها ی خود غلبه کند.لااقل از یک نظر دولت منتخب دولتی خواهد بود که از حیث جلب اعتماد عمومی و همراهی جامعه و واکنش رضایت آمیز نسبت به سیاستهای خود از سوی مردم با چالش جدی روبرو خواهد بود.
در این مقال، با تاکید خاص بر ارتقاء سرمایه اجتماعی سیاستگذاران و جلب اعتماد عمومی برای پیشبرد سیاست ها و کاهش اصطکاک و هزینه های اجرا، میتوان به صورت خاص به دو ویژگی یعنی 1- شبیه سازی سیاست و 2- کاربست علوم شناختی و رفتاری آزمایشگاه ها از بین تمام ویژگی های آنها اشاره کرد.
مسئله اعتماد عمومی و جایگاه آزمایشگاه سیاستگذاری در پساانتخابات
توضیح داده شد که همراهی جامعه با سیاست ها و اعتماد عمومی به سیاستگذاران و مدیران، یکی از چالش های پایهای دولت منتخب خواهد بود. مردم به خصوص نسبت به سیاست های اساسی و بنیادی و هرگونه تغییر بزرگ، به دیده تردید مینگرند. به عنوان مثال پس از افزایش نرخ بنزین در آبان 98، کمتر دولتی توان و جسارت طرح مجدد هر گونه پیشنهاد برای اصلاح نرخ حامل های انرژی خواهد داشت. پرونده این دست سیاست های بزرگ پیشاپیش روی میز رئیس جمهور آینده ایران قرار دارد. سیاست هایی مانند حذف نرخ ارز ترجیحی، افزایش یارانه نقدی، حذف یارانه های پنهان، حذف یارانه بگیران از دهک های بالا، کاداستری اراضی یا اصلاح قوانین مالیاتی. همچنین عدم اعتماد مردم به تصمیم گیران، خطر بروز رفتارهای هیجانی، مانند ازدحام برای خرید کالا و حرکت های موجی در برابر تغییرات سیاستی را افزایش میدهد. پس تمهید برای بیشینه ساختن همکاری و اعتماد اجتماعی در مواجهه با تصمیمات دولتی، زیربنایی لازم برای اداره عمومی در دولت آتی خواهد بود.
همانگونه که در ابتدا ذکر شد، بهره گیری از علوم رفتاری یکی از ویژگیهای اصلی آزمایشگاه های سیاستگذاری عمومی است. این نهادها در طراحی سیاست های خود، به منظور افزایش همراهی مخاطبان، از یافته های شناختی و رفتاری بهره میبرند. آنها با عنایت به الگوهای تصمیم گیری و همینطور خطاهای متداول شناختی در انسان و جمعیت های انسانی، سیاستها و فرایند اجرای آنها را بهینه میکنند. هزینه ها را حداقل و فایده سیاست را بیشینه میسازند. این ویژگی، آزمایشگاه سیاست را به بستری با مزیت مضاعف به منظور تدوین سیاست های دولت خواهد ساخت.
نتیجه گیری
با اشاره به دو ویژگی سیاستپژوهی آزمایشگاهی، از شبیه سازی یا نمونه اولیهی سیاست به عنوان ایده ای اثرگذار برای جذب آراء و مشارکت سیاسی یاد شد. آزمایشگاه های سیاست اصولا در روند فعالیت خود، سیاست نهایی را در مقیاس های خرد ایجاد و اجرا میکنند. یا در پلتفرم وب و دیجیتال نمونه های آزمایشی آن را راهاندازی میکنند. نامزد انتخاباتی در شرایطی که کمپین های سیاسی به دنبال مجهز نشان دادن خود به تدبیر و لیاقت اداره عمومی هستند میتوانند با بهره از این قابلیت، ایده های ملموسی برای رایدهندگان طرح کنند. نمونه های شبیه سازی شده، مسیر روشن و مشخص حرکت از وضعیت موجود به وضعیت مطلوب را نشان میدهد و جامعه ناامید از تغییر را تشویق به شراکت در رقم زدن این وضعیت مطلوب میکند. جدای از این، اساسا ایده شبیه سازی سیاست برای پس از انتخابات و در سیاستگذاری های دولت منتخب نیز ایده ای راهگشا و عملیاتی برای جلب اعتماد اجتماعی است.
همچنین چالش عدم اعتماد عمومی برای دولت منتخب، چالشی به ارث رسیده و دنباله دار بیان شد. دولت آتی نیازمند کمینه ساختن موانع، سوءظنها و مقاومت های اجتماعی و گروه های مختلف است. آزمایشگاه های سیاست علاوه بر پدید آوردن یک محیط مشارکتی برای طراحی سیاست ها، با بهره گیری از علوم رفتاری و شناختی، میتوانند نهادهایی کارساز برای دولت آتی باشند.
البته همانگونه که ذکر شد، مسئله تهیه نمونه اولیه و شبیه سازی سیاست، به منظور جلب اعتماد عمومی، کارویژه ایست که برای دولت منتخب در طول چهارسال نیز قابل استفاده است. منتها این مورد به صورت خاص در بازه انتخابات، در پیشگاه افکار عمومی، جالبتر، چشمگیرتر و اثربخشتر است.
یک نمونه، یک توصیه
در انتخابات کنونی، موضوع حامل های انرژی و کموکیف قیمت گذاری آنها از جمله مباحث محوری است. جامعه به علت تجربه تلخ آبان 98، به صورت کلی رویکرد سلبی به این موضوع دارد. در صورتیکه اقدام در این زمینه برای دولت ها لازم است. این مسئله به واسطه روابط مشخص بین متغیر های آن و مقادیر واضح و دردسترس، ظرفیت بالایی برای تبدیل شدن به یک سیاست آماده در آزمایشگاه سیاستگذاری دارد. در وهله اول، حالت استاندارد و مورد انتظار، طراحی یک سامانه اینترنتی برای این منظور است. نامزدهای انتخابات با ارجاع عموم مردم به اینگونه سامانه ها، وعده های خود را باورپذیر و خاطر عمومی را از جهت تحقق پذیری سیاست ها، آسوده نمایند.
برنامه های متعددی که نامزدهای این دوره طرح کرده اند، قابلیت نمایه شدن در این قالب را داراست. به عنوان مثال طرح سفر، و اقامت در تفرجگاه ها و اقامتگاه های دولتی، طرحیست که میتواند با پیاده سازی در یک سامانه و تخصیص آزمایشی یک اقامتگاه به ثبت نام کنندگان، به مراتب بیش از حالت کنونی، مورد توجه افکار عمومی قرار گیرد. سایر طرح ها، به خصوص طرح هایی با خصلت بازتوزیعی میتوانند با بهره برداری از این اماکن به خود ضریب مضاعف در اذهان عموم مردم دهند
از دیگر طرح های قابل بررسی در قالب آزمایشگاهی، طراحی مکانیزم کشف قیمت محصولات کشاورزی در کشور است. مسئله گرانی های موسمی و یا در مقابل، نابود شدن محصولات کشاورزی، هر ساله برای کشور مسئله آفرین است که عطف به ماهیت مسئله این مورد نیز سوژه ای مناسب برای تحلیل سیاستی در آزمایشگاهها میباشد.
انتهای پیام/