خبرگزاری فارس ـ گروه آموزش و پرورش: ماجرای تغییرات کتب درسی با موضوع حذف قرآن از یک درس از کتاب فارسی اول دبستان در همان روز اول آغاز سال تحصیلی، در فضای مجازی و کم‌کم در رسانه‌ها پیچید؛ ماجرا از این قرار بود که با انتشار دو تصویر از کتاب فارسی اول دبستان که یکی مربوط به سال تحصیلی گذشته و یکی هم مربوط به سال تحصیلی جدید است، به موضوع برداشتن قرآن و جایگزین شدن گلدان به جای آن، تأکید شده و این موضوع به اجرای سند 2030 در آموزش و پرورش نسبت داده شد.
چند روز بعد هم دو تصویر دیگر منتشر شد مبنی بر اینکه روی جلد کتاب ریاضی سوم دبستان سال گذشته چند دختر و پسر در حال بازی بودند که در کتاب سال تحصیلی جدید، دو دختر حذف شدند و پسران در حال بازی هستند؛ این موضوع با واکنش‌های متفاوتی مواجه شد و این بار رسانه‌های خارجی هم پای کار آمدند و در نکوهش عدم توجه آموزش و پرورش به دختران و زنان به تحلیل و بررسی پرداختند.
در خصوص این تغییرات به سراغ حجت‌الاسلام والمسلمین علی ذوعلم رئیس سابق سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی رفتیم و با وی درباره این ماجراها به گفت‌وگو نشستیم:
** کلمه حذف در کتاب درسی درست نیست
*نظرتان درباره تغییرات کتب درسی چیست؟ در این چند روز اخیر، حذف تصویر قرآن از یک درس کتاب فارسی اول دبستان و حذف دختران از روی جلد کتاب ریاضی سوم دبستان خبر ساز شد؟ شما به عنوان رئیس سابق سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی چه پاسخی دارید؟
تعبیری که به کار برده شد، تعبیر تحریف آمیزی است. اینکه بگوییم حذف تصویر قرآن از کتاب درسی یا اینکه بگوییم حذف دختران از جلد، درست نیست چرا که حذف، نبوده است. اگر قرار بود حذف شود که باید خیلی جاها این اتفاق می افتاد.
ما چقدر تصویر قرآن، آموزه‌های قرآن و اهمیت قرآن در کل کتاب درسی داریم و من گاهی اوقات فکر می کردم که ما زیاده روی کردیم. چون ما نمی خواهیم در واقع شعاری کار کنیم. می خواهیم یک کار علمی اثرگذار انجام دهیم. همین مفاهیم مقدس را اگر غیرمتوازن و غیرمتعادل به کار ببریم، نتیجه عکس خواهد داشت بنابراین ما حتما این تعبیر را باید اصلاح کنیم.
درباره جلد کتاب ریاضی سوم دبستان هم باید بگویم، این همه روی جلد کتاب درسی، فقط دختران هستند و این تعبیر غلط بود.
** تصویر کتاب درسی نباید با هنجارهای جامعه تعارض داشته باشد
اصلاحات زیادی در کتاب درسی شده است حالا دو اصلاح خیلی برجسته شد. جالب است که از دو طیف متفاوت بود؛ ببینید موضوع اصلاح دو تصویر بود. یک تصویر روی جلد و یک تصویر داخل کتاب بود. بنده از اصلاح دو تصویر دفاع می کنم و باید اصلاح می شد اما اینکه درست اصلاح شده یا خیر، یک بحث دیگر است.
یک هنجار در جامعه ما احترام به قرآن است. پس اگر در یک تصویری ببینید کتاب قرآن را در یک جای پایینی گذاشته‌اند، آن تصویر با هنجار درست جامعه تعارض دارد
برچه مبنایی؟ بر مبنای اینکه تصویر کتاب درسی بخشی از محتواست و یکی از مؤلفه‌های بسیار مهم در تصاویر کتاب درسی این است که تصویر کتاب درسی با هنجارهای جامعه تعارض نداشته باشد یعنی دانش‌آموز با دیدن این تصویر برایش یک تعارض ایجاد نشود که این تصویر، درست است یا آنچه در جامعه هست، درست است.
یک هنجار در جامعه ما احترام به قرآن است. پس اگر در یک تصویری ببینید کتاب قرآن را در یک جای پایینی گذاشته‌اند، آن تصویر با هنجار درست جامعه تعارض دارد و باید تصویر اصلاح شود.
**در هر کشوری، تصاویر کتاب درسی با هنجارهای پذیرفته شده در آن جامعه کاملا هماهنگ است
یکی از هنجارهای آموزشی ما این است که مدارس ما مختلط نیست. یعنی دبستان دخترانه و پسرانه جداست. وقتی دانش‌آموز می بیند که حیاط مدرسه‌ای وجود دارد که در آن حیاط مدرسه، پسر و دختر با هم هستند، برایش تعارض ذهنی ایجاد می‌شود. می‌گوید این تصویر درست است یا مدرسه ما درست است. دختران می‌گویند مدرسه ما که فقط دخترانه است و پسران هم می‌گویند مدرسه ما فقط پسرانه است.
حیاط مدرسه را داریم طوری نشان می‌دهیم که هم دختران و هم پسران هستند و این با هنجار جامعه ما سازگار نیست
ببینید این تعارض بین هنجاری که در جامعه است و تصویر کتاب درسی، بحث علمی است و بحث ایدئولوژیک نیست. در هر کشوری، تصاویر کتاب درسی با هنجارهای پذیرفته شده در آن جامعه کاملا هماهنگ است.
آن تصاویری که در ریاضی سوم بود حیاط خانه آدم ها که نیست. حیاط مدرسه است. حیاط مدرسه را داریم طوری نشان می‌دهیم که هم دختران و هم پسران هستند و این با هنجار جامعه ما سازگار نیست.
** بخش طراحی و تصویرپردازی سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی واقعا یک بخش ایده آلی نیست
* چرا دختران در این تغییرات برداشته شد و چرا پسران برداشته نشد؟
بله، حالا می‌شد پسران را حذف کنند؛ بنده با این قضیه حرفی ندارم. اما اول به این توجه کنیم که علت تغییر چیست؟ من هم موافقم که بخش طراحی و تصویرپردازی سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی واقعا یک بخش ایده آلی نیست. ما در این مدت که آنجا بودیم همین بحث را گاهی می‌کردیم. البته آدم‌هایی که هستند خیلی خوبند و خیلی زحمت می‌کشند ولی باید سازمان پژوهش یک برنامه‌ای برای تقویت آن بخش داشته باشد و به ویژه استفاده از ظرفیت‌های بیرونی مدنظر باشد.
بنده از نوع اصلاحی که شده است اصلا دفاع نمی‌کنم بلکه از فلسفه این تغییر دفاع می‌کنم
یکی از گله‌مندی بنده زمانی که رئیس سازمان بودم از هر دو معاون پشتیبانی و توسعه سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی یعنی هم آقای باقرزاده و هم آقای کاظمی این بود که چرا به این بخش کمک نمی‌کنید، چرا نمی پردازید که ما بتوانیم از ظرفیت بیرونی استفاده کنیم.
اگر ما این اشکال را برای یک گروه تصویرساز مطرح می کردیم که فراغ بال بیشتری داشتند یعنی سرشان شلوغ نباشد و نمی‌خواستند کار اداری انجام دهند. چه بسا، اصلاح خیلی بهتری انجام می شد ولی علت تغییر این بوده است و این علت هم علت درستی است و قابل دفاع است که در تصویرسازی کتاب درسی حتما باید هنجارهای درست جامعه را مبنا قرار دهیم.
حالا ممکن است کسی بگوید خوب بود که پسرها را حذف می کردند اما ممکن بود پسرها هم اعتراض می کردند اما ممکن است یک طراحی دیگری می توانست انجام شود. بنده از نوع اصلاحی که شده است اصلا دفاع نمی‌کنم بلکه از فلسفه این تغییر دفاع می‌کنم.
معتقدم که شلوغ بازی و جو سازی‌هایی که شد، تحریف و تخریب کردند، همه اینها واقعا یک انگیزه و در واقع به هیچ وجه یک تفکر علمی پشت سرش نبود. اگر بود، باید اول سوال می کردند. برایشان کسانی توضیح می دادند که علت مسأله چه بود و بعد واکنش در این سطح نشان می دادند.
به اعتقاد بنده، تغییر دو تصویر قابل دفاع است ولی اینکه چه جایگزینی شد، می‌شود روی آن نقد، بررسی و بحث کرد. البته این را هم بگویم هر کاری که در کتاب درسی شود، یک عده‌ای با سلیقه‌شان سازگار نیست و این انتقاد هم که شد که یک انتقاد فراگیر واقعی نیست. بلکه عده ای مطرح کردند و مورد استقبال یک عده و مورد سوء استفاده یک عده ای دیگر قرار گرفت.
** کتاب های درسی ما، با اصلاح تصویر هم اصلاح نمی شود
* نظرتان درباره کتاب درسی چیست؟
البته می خواهم بگویم که اصلا این بحث ها، بحث‌های درجه ششم و هفتم آموزش و پرورش است. یعنی کتاب‌های درسی ما، با اصلاح تصویر هم اصلاح نمی‌شود. ما آن زمانی که در سازمان پژوهش بودیم 8 کلان پروژه تعریف کردیم که 4 کلان پروژه ناظر به تحول در کلیت قواره برنامه درسی است.
یعنی معتقدم آن کسانی که انقدر وقتشان را تلف می کنند برای اینکه روی عکس متمرکز شوند داخل کتاب درسی بروند. بنده به همان کتاب سوم ریاضی حداقل 7، 8 اشکال اساسی دارم. درست است که امضا کردم که چاپ شود ولی خب ظرفیت کارشناسی، توانایی خلاقیت و ابتکار عملی که باید داشته باشند و اولویت سنجی در مفاهیم هنوز خیلی کار دارد. خیلی کار دیگر باید انجام دهیم.
هر اصلاحی که می‌خواهد انجام شود باید حتما از یک منطقی برخوردار باشد
حتما برنامه درسی ما نیاز به یک تحول اساسی دارد و تغییراتی خیلی بیشتر از این نیاز دارد و اصلاحاتی باید انجام شود. ولی مهم این است که هر اصلاحی که می خواهد انجام شود حتما از یک منطقی برخوردار باشد. در زمانی که رئیس سازمان پژوهش بودم یکی از کارهایی که تأکید کردم و دوستان هم پذیرفتند همراهی کنند که انجام شد، پیشگیری از تغییرات جزئی در کتاب های درسی بود و اینکه کتاب های درسی مُهر اعتبار پیدا کند.
شاید برخی کارشناسان هم از بنده گله مند باشند چون کارشناس می‌گفت این 3 اصلاح در کتاب درسی 200 صفحه ای انجام شود و من می‌گفتم نباید به خاطر 3 مطلبی که حالا خیلی هم ضروری نیست، بگوییم کتاب تغییر جزئی پیدا کرده است و مؤسسات کنکوری هم می‌گویند کتاب تغییر جزئی پیدا کرده است و کل منافع اقتصادی شان بیشتر تأمین می‌شود و تا حدی هم موفق شدیم که تغییرات جزئی کتاب های درسی به خصوص دوره دوم متوسطه را تعدیل کنیم و کاهش دهیم و این یکی از موفقیت هایی بود که با همکاری مجموعه سازمان انجام گرفت.
می خواهم عرض کنم در کتاب های درسی برای سال تحصیلی 99 ، کارهای زیادی انجام شده است. حالا دو تا عکس خیلی برجسته شد که به اعتقاد من، هیچکدام مسأله اول، دوم ، سوم نیست با این توضیح که عرض کردم. هر مقداری ما در انطباق بیشتر تصاویر با اهداف آموزشی، انطباق بیشتر محتوا و ادبیاتش حتی فونت حروفی که داریم در کتاب درسی کار کنیم، جا دارد.
** این معلم هست که در کلاس درس می تواند دغدغه قرآن را در بچه‌ها ایجاد کند
* شنیدیم تغییرات خوبی در حوزه علوم تجربی و مطالعات اجتماعی انجام شده است؟
مگر اینها بد بوده است این دو هم خوب بوده است ولی خروجی‌اش بهترین تغییر نبوده است ولی واقعا اینکه قبلی نباشد، درست بوده است اما جایش می‌شد فکر بیشتری شود و دوستان سازمان پژوهش درباره تغییرات جدید هم توضیح خواهند داد.
در سازمان پژوهش، همان دوستانی که الان هستند، قبلا هم بودند. بنده هم خدمتگزارشان بودم . آنچه که در حال به عنوان نقاط مثبت است از جانب آن دوستان است بنده هم خدمتگزار بودم. امیدوارم همواره این دقت نظرها وجود داشته باشد.
چند روز پیش دیدم یک خانم معلم، کار ابتکاری قشنگی انجام داده بود و به دانش‌آموزان گفته بود چون در این درس قرآن برداشته شده و قرآن هم خیلی مهم است، یک تصویر قرآن در این در این درس بچسبانند؛ این معلم هست که در آن کلاس می تواند دغدغه قرآن را در بچه ها ایجاد کند. ما باید از آن استفاده کنیم و باید گاهی یک جاهایی را خالی بگذاریم برای اینکه خود معلمان با ابتکارشان پر کنند.
اینکه بچه‌ها یک درس را بنویسند که از سال ها قبل در سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی بوده است، اتفاق خوبی است. حتی ممکن است برخی از تصویر پردازی ها را به عهده خود معلم بگذارند که با خلاقیت و ابتکارش در چارچوب اهداف مصوب و اسناد تحولی انجام دهد.
برخی مخاطبان خبرگزاری فارس در سامانه فارس من با ثبت سوژه‌ای با عناوین «برخورد دوگانه با حذف قرآن و دختران از کتب درسی!؟» و «تغییر عکس‌ها در کارت بهداشت و کتب درسی یا چه توجیهی انجام شد؟» خواستار پیگیری شدند.
انتهای پیام/
افشای کامل
روایتگری موثر
زیستگاه رسانه
قصه های کرونا
کد اقناع
کیفیت حکومت
