به گزارش خبرگزاری فارس، انجمن علمی بین‌المللی اربعین با توجه به شرایط امسال به دلیل شیوع کرونا و نامشخص بودن برپایی اربعین حسینی، بیانیه‌ای صادر و راهکارهایی برای بهره‌گیری مناسب از فضای محرم و صفر ارائه کرد.
مشروح بیانیه انجمن علمی بین‌المللی اربعین به شرح ذیل است:
بار دیگر چرخش لیل و نهار عالم امکان را به عهد جاودانه با امام متذکر می‌کند و به مدد شورِ قیام و عزای مظلومیت قافله تاریخ‌ساز حق، قلب‌های زنگارزده و دل‌های افسون زده را منقلب می‌سازد. مکتب عاشورا ، امید رهایی و نجات را در دل مستضعفان عالم تقویت و بانگ عدالت و حقیقت را شیواتر از همیشه در گوش زمین و آسمان صلا می زند که «یا اهل العالم ان جدی الحسین قتلوه عطشانا...»
محرم و صفر میعاد مُلکی بزرگترین آوردگاه تاریخ است و فرصت اول و آخر اصحاب و جاماندگان و بیدار شدگان بسوی امام مبین، پس اغتنام کامل این فرصت شرط تحقق امت صالحان و حل و درمان مسائل و ناگواری‍ها و مظالم و بحران‌های زیست ماست؛ این درحالی است که جهان ما و منطقه در کوران ابتلائات و آزمون‌های مختلف قرار دارد و از همه دامنگیرتر، همه گیری ویروس منحوس کرونا و تهدید سلامت جسمی و معنوی و امنیت اجتماعی و فرهنگی ناشی از آن می‌باشد.
در عین حال، نمی‌توان غفلت نمود که ما مامور به گام دوم انقلاب اسلامی، مشحون از تحولات جبهه مقاومت و شهادتِ سرداران آن و مشغول به عبور سهمگین و خطیر از پیچ تاریخی نظم جهانی موجود و چالش‌های ناشی از آن هستیم.
حقیقت پیام عاشورا و اربعین، نصرت امام، اصلاح و وحدت امت بر مدارعترت طاهره، حیات، نجات مستضعفین، عدالت و ظلم ستیزی، صلح، سلامت معنوی، عزت، عقلانیت و نفی استضعاف و محرومیت برای آحاد بشر است و ما در این شرایط بیش از هر لحظه دیگر، به این پیام وپناه نیازمندیم. طریق تحقق آرمان های تمدنی انبیاء از عاشورا و کربلا می گذرد و اقامه عزای سیدالشهدا، بستر فرهنگی و ضروری نیل به این مقصود است.
لذا بیش از پیش باید بر این شور و شعور مقدس و انسان ساز دمید و ذره‌ای کوتاهی در نشر و اشاعه این مکتب در ظرفِ مناسک و فعالیت ها و مناسبت های این دو ماه مهم، عقب ماندن از حرکت تکاملی ما بسوی قرآن و عترت خواهد بود. در قله این مناسک، عزاداری دهه نخست محرم و راهپیمایی و زیارت تاریخ ساز اربعین قرار دارد که به تعبیر رهبر معظم انقلاب" حرکتی الهی و پیشانی بیداری امت اسلامی است.
لکن نخستین قیدی که در شرایط کرونایی در دستور کار جامعه ، دولت و نهادهای عمومی قرار می‌گیرد، تعدیل یا تدبیر مناسک دینی و مذهبی و ضرورت تطبیق، بازطراحی، محدودسازی و مشروط سازی آنهاست. منطق و وجوب حفظ نفس و «لا تلقوا بایدیکم الی التّهلکه» و صیانت و حراست از امنیت هستی شناختی جامعه مهمترین حجت شرعی و عقلی بر این امر است که بحمدالله نظام دینی و فرهنگی شیعیان و علمای پاسدار شریعت و معنویت و هویت آن، بر آن اجماع و اتفاق نظر دارند و این فرصت بی نظیر دولت و نهادهای عمومی است تا بتوانند به سلامت، خروج از این بحران را تمشیت نمایند.
ما معتقدیم همانطور که تاریخ فرهنگی و اجتماعی شیعیان نشان داده ، می توان در شرایط گوناگون، به تدبیر و نه تقلیل این فصل ممتاز حیات معنوی و نشاط روحی جامعه پرداخت و نخبگان فرهنگی و هنری و علمی و فعالان هیآت و مجالس حسینی، می توانند به مدد حمایت‌های زیرساختی دولت‌ها و نهادهای عمومی دیگر، اصل پیام‌های مقدس عاشورا و اربعین را با روش ها و خلاقیت‌های گوناگون محقق سازند.
امر به مشروط یا محدودسازی نباید به چیزی بیش از شکل و صورت عزاداری و عرض مودت‌ها تعمیم یابد و شایسته است صاحبان نظر و قلم،گفتمانِ تدبیر نه تقلیل و حتی تعطیل اقامه عزا، زیارت و مناسک را تقویت نمایند. این انجمن، قبلا هم به برخی متصدیان و سیاستگذاران امر خطیر زیارت اربعین پیشنهاد داده که تنقیح و تبدیل و اقامه پیاده روی امت سازِ اربعین در داخل کشور، حضور برنامه ریزی شده و هدفمند خادمان و مواکب در خدمت زائران عراقی خصوصا درحوزه سلامت، فعال سازی دیپلماسی عمومی و رسانه ای و تلاش برای تحبیب حداکثری دو ملت ایران و عراق، اموری نیست که به بهانه تهدید واقعی کرونا متوقف گردد. بر این اساس انجمن علمی بین‌المللی اربعین متشکل از اساتید دانشگاه‌ها و حوزه‌های علمیه داخل و خارج ایران وظیفه خود می‌داند مواردی چند را با سیاستگذاران و نیز نخبگان علمی و فرهنگی و فعالان مذهبی، در میان بگذارد.
۱. در کنار سلامت جسمی، روانی و معنوی، باید سلامت اجتماعی را بیش از پیش در نظر گرفت. حفظ شعور و شور فرهنگی و اجتماعی از اولویت‌های سلامت اجتماعی جامعه ماست. سلامت اجتماعی در جامعه دینی ارتباط تنگاتنگ با باورها و مناسک دارد. آنچه در ماه رمضان نوعا رخ می‌دهد تقدم آگاهیِ دینی بر احساس و شور دینی است و آنچه که در ماه محرم واقع می‌شود پیشی‌گرفتن شور دینی بر آگاهی دینی در عین تعامل آنهاست. حفظ تعادل بین این دو فصلِ از شور و شعور در کل سال از اولویت‌های جامعه متعادل دینی و نظام صحت و سلامت اجتماعی در ایران اسلامی است. ایجاد خلاء و کاستی در هر یک از این دو ضرورت، سلامت اجتماعی را مخدوش می‌کند و خدشه در سلامت اجتماعی، سلامت روانی را آسیب می‌زند و چالش های روانی هم مسیر سلامت بدن را به خطر می‌اندازد. از مولفه های سلامت اجتماعی همبستگی اجتماعی و مشارکت اجتماعی است که در آیین ها و بستر های محرم وصفر احیا و تقویت می شد و باید با مکانیزم هایی این کارکردها را کماکان زنده نگه داشت. بسیاری مناسک و نذورات و مراسم و محافل محرم و صفر را می توان با نوآوری جهت احتراز از تجمع و انتقال ویروس، زنده نگاه داشت. از سوی دیگر عمق علاقه بخش مهمی از جامعه به زیارت و پیاده روی اربعین، و افسوس از احتمال عدم توفیق زیارت حضوری در عراق و واکنش ها به این تعطیل سازی که در نظر سنجی تلفنی انجمن هم مطالعه شده است نشان می دهد اِعمال و تبیین انواع محدودیت و احتیاط و صبر، باید در عین تاکید بر ریشه های سنت زیارت امام حسین علیه السلام و نقش تمدنی امروز آن ، انجام شود.بدین منظور دستگاه دیپلماسی و نهادهای مردمی باید برنامه عمل داشته باشند و تبیین و فرهنگ سازی نیز وظیفه مبلغان و مروجان دینی است. در این میان باید پذیرفت که دولت محترم عراق، مستقلا تصمیم گیر ورود زائران به اعتاب است لکن ناچاریم روابط رسانه ای و فرهنگی خود را با دولت و ملت عراق بیش از پیش تحکیم نماییم و آینده زیارت اربعین را منوط به این رابطه اخوت و مودت و بصیرت زائران بدانیم.
۲. گفتمان محرم و صفر امسال را نباید به یک انطباق منفعل، رهاسازی! و امتثال امر هیآت و علما نسبت به متخصصین در احتیاط و پیشگیری از کرونا تقلیل داد. این احتیاط و دوراندیشی، حداکثر؛ تاکتیک و روشی برای بقای شور و شعور عاشورایی در جامعه است.گفتمان و دال مرکزی محرم و اربعین امسال، در این طوفان ابتلا و سرکشی ویروس کرونا را می‌توان حیات و نجات با کشتی فراگیر حسینی دانست. حیات و ممات مومن در تداوم هم و در یک مدار قرار دارد. نزدیکی مرگ به ما بیش از هر زمان دیگری آشکار و محسوس است ولی ما با پزشکی سازی مرگ، در حال قطع رابطه این دو با هم هستیم. این درحالی است سیدالشهدا مرگ اندیشانه زندگی خود را در پیشگاه فطرت انسان ها به تجلی گذارده و و نشان داده که «تموتون کما تعیشون». پس گفتمان حیات و نجات در منابر رسمی و شرح امروزین آن توسط نخبگان لازم است. نباید تلقین نمود که امسال دستگاه محرم را تعطیل می کنیم تا خود را حفظ نماییم. ما تنها شیوه اقامه عزا را عوض می‌نماییم. اصل مکتب عاشورا، حق طلبی، اطاعت از الله و اولیای الهی، نفی ظلم و سلطه و غصب و عدالت است و امروز بشر بیش از هر روز دیگر به این مغز و مایه محتاج است. پس هیچ توجیه عقلانی بر عدول از محرم نیست و حداقلی از اقامه عزا بطور حضوری و انبوهی از آن به طور مجازی ، فردی و نمادین، میسور و بلکه واجب است.
۳. یکی دیگر از ابعاد سلامت، سلامت معنوی و روحی است به نظر بسیاری تمدن پژوهان؛ پیشرفت اخلاقی، جوهر تمدن است و اساساً تمدن غیر از این معنا معنای دیگری ندارد. (براین اساس در وضعیت تمدنیِ بی روح، باید در پی روح جدیدی گشت، باید خُلق باطن را عوض کرد تا تمدن حقیقی شکل بگیرد). برهمین اساس در دفاع از برگزاری مراسم محرم، برخی به درستی تقدم و اولویت نیازهای روحی بر نیازهای جسمی و فیزیکی را مطرح می‌کنند. لیکن مهم‌تر از آن، توجه به وابستگی دوسویه و متقابل میان روح و بدن و نیازهای فیزیکی و متافیزیکی، و سلامتیِ در هم تنیدۀ روحی و جسمی است، اینکه فقدان سلامتی روحی جامعه، سلامتی جسمی را هم دچار مشکل خواهد کرد و کاستی‌ها در سلامتی جسمی جامعه نیز ممکن است سلامتی روحی جامعه را دچار خطر کند. از این نظر، باید تعادلی وجود داشته باشد بین فعالیت‌های فیزیکی و متافیزیکی، تلاش‌های اقتصادی و فرهنگی، حرکت‌های دنیایی و دینی، و سلامتی جسمی و روحی. بر همین اساس، باید کارکردهای اخلاقی محرم (رابطه بین «اخلاق و مناسک مذهبی») را در نظر آورد و تعطیلی محرم را در واقع تعطیلی بخشی از فرایندهای اخلاقی شدن یا اخلاقی ماندن جامعه دانست.
۴. بر اساس نگاه تمدنی به نهاد مسجد، باید مساجد محور سلامت و بهداشت در محله و منطقه و شهر باشند و ائمه جماعات مساجد هم از فرهنگ سلامت در محله باید پشتیبانی کنند و به فقیران سلامت در محله سرکشی و رسیدگی کنند. در ایام محرم حسینیه‌ها و هیئات مذهبی هم می‌توانند در توسعه فرهنگ سلامت در محله نقش مکمل را داشته باشند و بخشی از کارکردهای محرم امسال‌شان را بر توسعه فرهنگ بهداشت و مراقبت از خود و بلکه مراقبت روحی و البته بهداشتی از دیگران (امر به معروف و نهی از منکرهای بهداشتی) و استمرار کمک‌های ایمانی و همدلی قرار دهند. در این باره همانطور که هیئات مذهبی هر ساله گونه های شورانگیزی از عزارادای و اشعار جدید فاخر و سبک‌های نوی نوحه خوانی را طراحی و اجرا می‌کنند، امسال می‌توانند در سطوحی بالاتر در مورد کارکردهای جدید اجتماعیِ هیئات و حسینیه‌ها و اقدامات مربوط به نظام سلامت و صحت نیز مبتکرانه عمل کنند و با الهام از فرهنگ اربعین به مصافی متفاوت با ویروس کرونا بروند. دراین صورت محرم نه تهدیدی برای سلامتی مردم، بلکه فرصت و ظرفیتی خواهد بود برای شتاب سلامت در جامعه و رهایی از وضعیت کرونایی.
۵. نکته دیگر در ضرورت توجه به مناسک محرم، «اقتصاد و سرمایه اجتماعی محرم»، «اقتصاد نذر»، و «اقتصاد احسان» در کشور و بلکه در جوامع شیعی و حتی برخی از جوامع سنی مذهب است. امروزه کسانی که در مورد وضعیت اقتصادی کشور نگران‌اند و نسبت به اقشار آسیب‌پذیر دغدغه‌مند هستند، کارکردهای اقتصادی محرم، مثل رونق بسیاری مشاغل مرتبط با خدمات و محصولات مذهبی، صنایع فرهنگی، انواع قربانی‌ها، اطعام ها، توزیع مواد غذایی، نذورات چندین ساله و شبکه روبه گسترش معتقدین به این نذورات، فقرزدایی و تامین امنیت غذایی برای نیازمندان، کارآفرینی و ابعاد عمل جمعی و تحقق سرمایه اجتماعی را باید درنظر گیرند. اقتصاد محرم آنقدر جدی است که مدت‌هاست برخی کشورها این بازار را به درستی شناسایی کرده‌اند و در حال سرمایه‌گذاری در آن هستند. بدین‌سان کسانی که دغدغه‌های بازار و اقتصاد جامعه را هم دارند نباید فراموش کنند که بخشی از اقتصاد مردمی متعلق به قاطبۀ جامعه مذهبی ایران در ایام محرم است و تعطیلی محرم، در عمل تعطیلیِ بخش مهمی از اقتصاد کشور در این دو ماه خواهد بود.
۶. دهه اول محرم و مراسم تاسوعا و عاشورا ، دیگر دهه‌های دوماه محرم و صفرو نیز ایام پایانی ماه صفر بزرگترین رویداد های زنده در تقویم زندگی شیعی است. انتقال این رویدادها به تلویزیون نباید به معنای گسترش خام پخش زنده یا ضبط هیآت و مراسم باشد. لذا تحول در فناوری پخش، تغییر نگاه سنتی به برنامه سازی مناسبتی، ترک نگاه درجه سه و چهار به برنامه های مذهبی، خلق و آفرینش رویدادهای رسانه ای در رادیو و تلویزیون و مناسک سازی نوین همراه با حفظ اصالت و معنویت در فضاهای تعاملی مجازی و شبکه های اجتماعی، باید در دستور کار رسانه ها قرار گیرد. با این حال خطر تلویزیونی شدن و تصویری شدن و فرم گرا شدن محافل و مخاطبان، در صورت پخش انبوه و توده ای مجالس بدون بازتولید و بازخلق آیین محتمل است. نمادها و نشانه های عزا و سوگ عاشقانه و صبورانه امام حسین و فرزندان و اصحاب شان باید به مبلمان شهری و جلوه هر خانه و هر مّرکب و هر بازار و مغازه و کارگاه اضافه شود. نهضتی ملی در طراحی و توزیع انواع نمادهای عزا لازم است. این نشانه ها می تواند همدلی و همرنگی در راستای رویدادی بزرگ و حزنی مقدس را تداعی نماید.
۷. اکثر امور و نهادها یا روندهای سنتی در مواجهه با دوره جدید، شرایط تحمیلی و امواج مدرنیته، به یکی از این سه استراتژی روی می آورند؛ تطبیق و ادغام کامل، یا تقابل و مدافعه و یا مقاومت و تداوم. تبدیل هیات و حسینیه به پایگاه کمک مومنانه و رفع نیاز مردم از طریق نذوراتشان و تغییر فرم های عزاداری و ...می‌تواند جلوه‌ای از تداوم و مقاومت ایجابی یک جامعه قوی و طبعا نهاد هیات و روضه در برابر این بحران تحمیلی باشد. بسیاری مراسم خانگی و محلی، نذورات و عهدها و اطعام ها یا اقامه عزاهای چند صد ساله، ممکن است تعطیل شوند. باید توجه داشت این یک تعطیلی بی‌اهمیت نیست، قاموس سنت به تداوم و پایداری آن است، این انقطاع، ابهت سنت را در قبال امور مستحدث زندگی ما بیشتر می شکند. مواجهه پدیدارشناختی ما با سنت‌ها ، موقوفات و نذورات چندین ساله نشان می‌دهد باید به سمت تغییر فرم و کاربری و نه تعطیلی پیش رفت.توجه به علایق و سلایق و نگرانی های خرده فرهنگ هیاتی چه از نوع انقلابی و چه غیرانقلابی مهم است، اما نباید همه مخاطبان را در یک سطح و علاقه دید. روضه های خانگی، بالکنی، پشت بامی، اجتماع چنددقیقه‌ای در نقاط مهم و باز و وسیع شهرها(برخی میادین)، قافله‌های صوتی عزا و خطابه، تقویت عملی و ملی رادیو محرم و اربعین، تخصیص فرکانس های رادیویی، زیرساخت شبکه و بسترهای تلویزیون تعاملی به هیآت و مساجد و حسینیه ها و...می تواند فقط برخی از تغییر فرم و صورت مد نظر باشد. طبعا رویدادها و نهادهای ایده پرداز و مولد فناوری های نرم و فرهنگی مانند آنجه در رویداد روشنا شاهد آن بودیم می تواند بسیار در این خلاقیت، پیشتاز باشند. انواع پیاده روی های داخلی(اگر از موج دوم خارج شویم) و اطعام و اکرام و مواسات مومنین و اجرای برنامه های کوتاه توسط مادحین و سخنرانان برای بیماران و کادر درمانی یا کارکنان کارخانجات و ...باید در محرم صفر و خصوصا اربعین امسال مورد نظر باشد.
محرم و صفر امسال بهترین فرصت تقویت روح جمعی و معنوی ایرانیان در شرایط آزمون کرونا، تهدید سلامت و فشار اقتصادی است و هرچه زمینه برای درک تمدنی این موقعیتِ پیچیده فراهم، و هرچه کنشگری مردم و فعالان عرصه تبلیغ، تربیت و زیارت بیشترشود ،برکت و اغتنام فرصت، مضاعف می‌گردد؛ لیکن اگر تمام قد به تدبیر و تطبیق بیاندیشیم.
انتهای پیام/
