خبرگزاری فارس- هفته گذشته مردم برخی از شهرهای کشور، شاهد ناآرامی ها و صحنه های تلخی بودند که غرور ملی ایرانیان را جریحه‌دار کرد. تجمعات و تظاهراتی که در ظاهر به بهانه اعتراض نسبت به گرانی، بیکاری و وضعیت نامناسب اقتصادی در برخی از شهرها برپا شده بود، خیلی زود به ناآرامی، اغتشاش، خشونت و اقدامات ساختارشکنانه تبدیل گشت و همین امر تردیدهایی را نسبت به ماهیت مردمی و خودجوش بودن این ناآرامی ها و ریشه‌های حقیقی آن برانگیخت.
این تردیدها ادامه داشت که به سرعت ردپای برخی از کانال های تلگرامی ازجمله «آمدنیوز» در هدایت تجمعات و شعارها دیده شد و مشخص گردید ماجرا بسیار عمیق تر از مشکلات اقتصادی و اعتراضات خودجوش مردمی است و این کانال با آمادگی و برنامه ریزی قبلی و سوءاستفاده از مطالبات مردمی، از ابتدا هدایت بخش گسترده ای از اغتشاشات و خشونت ها را در دست گرفته است.
به همین بهانه، پیام های کانال تلگرامی «آمدنیوز»، «بی بی سی فارسی» و برخی دیگر از رسانه های معاند، توسط نگارنده مورد بررسی و تحلیل گفتمان قرار گرفت که یافته‌های به دست آمده، به روشنی «تاکتیک‌ها و تکنیک‌های» شبکه های معاند برای بحران سازی و هدایت اغتشاشات اخیر را نشان می‌دهد. در یادداشت حاضر، آن یافته ها در چارچوب تاکتیک‌های پوشش خبری ارائه شده در «کتاب پوشش خبری اثر دکتر سلطانی فر» و نیز «کتاب راهنمای پوشش خبری اثر دکتر نصراللهی» دسته بندی شده است تا مخاطبان محترم بیش از پیش نسبت به وابستگی اغتشاشات اخیر به بیگانگان، خاستگاه اصلی این بحران و نقش رسانه های معاند در هدایت آن اشراف پیدا کنند.
اهم تاکتیک ها:
ارجاع و سابقه نویسی:
ارجاع و سابقه نویسی یکی از تاکتیک‌های به کار گرفته شده توسط این کانال‌ها و رسانه‌ها بود و براساس آن تلاش کردند با اشاره به اغتشاشات و فتنه سال 1388، نقاط ضعف خودشان را برطرف و نحوه مقابله نیروهای انتظامی و امنیتی را نیز پیش بینی کنند.
تاکتیک اطلاعات سری
در حین ناآرامی ها در این رسانه ها اعلام شد که وزیر ارتباطات به جای استقرار در دفتر کارش، در مرکز جرایم سازمان یافته سپاه پاسداران حضور دارد یا در نمونه ای دیگر اعلام شد جلسه‌ای در برخی از نهادهای مهم کشور برای بررسی وضعیت و چگونگی به اصطلاح خودشان سرکوب مخالفان در حال برگزاری است...، در حقیقت رسانه های معاند با تاکتیک خبری، تلاش کردند با اعلام اطلاعات سری غیرواقع، برای خودشان اعتماد و مرجعیت ایجاد نمایند و در مقابل، طوری تصویرسازی کنند که گویی این اعتراضات کور، محاسبات و معادلات تصمیم‌گیران کشور را دچار اختلال کرده و در نهایت حجم ناآرامی ها را بسیار فراتر از حد اصلی خود جلوه دهند.
تاکتیک حذف، سانسور و کلی گویی:
رسانه های معاند در پردازش و انتشار پاسخ های قانع کننده برخی از مسئولان و رهبران عقاید و پیام های رسانه ملی که با هدف آرام کردن هیجانات و جداکردن صف مردم عادی از اغتشاشگران صورت می گرفت، از تاکتیک حذف، سانسور و یا کلی گویی استفاده می کردند و مقصود آنها از این کار، اعتبارزدایی و مشروعیت زدایی از هرگونه پیام رهبران عقاید و رسانه ملی بوده است.
تاکتیک تبخیر:
این تاکتیک عموماً با ارائه بخشی از خبر برای ایجاد شایعه به کار گرفته می شود. کانال های تلگرامی معاند در بازتاب خبری اغتشاشات و برخورد نیروهای انتظامی و امنیتی با اغتشاشگران و یا دستگیری های انجام شده، از این تاکتیک استفاده زیادی بردند و تلاش کردند با ایجاد شایعه مبنی بر تیراندازی مأموران به سوی اغتشاشگران، دستگیری گسترده مردم و دانشجویان، فرار مسئولان به خارج از کشور، تبلیغ فساد و ناکارآمدی مسئولان، موجی از نارضایتی، بی اعتمادی و ناامنی را در میان افکار عمومی ایجاد کنند و آن را گسترش دهند. همچنین این رسانه ها با استفاده از تاکتیک قطره چکانی و ارسال پیام های کوتاه و مستمر به جای ارائه اطلاعات کامل در یک پیام، تلاش کردند جامعیت خبری و اعتماد عمومی به اخبار خود را افزایش دهند و طیف گسترده تری از مخاطبان را با خود همراه سازند.
تاکتیک موجی:
این کانال ها با تبلیغ اینکه «مردم از دریافت اطلاعات صحیح از سوی رسانه ملی و خبرگزاری های مرجع کشور محروم مانده اند»، طیف متنوع و گسترده ای از اطلاعات غیرواقع و غلط را بر سر مخاطبان می ریختند تا مردم نتوانند اطلاعات و داده‌های درست و غلط را تشخیص دهند و در قضاوت و برآورد وضعیت، دچار خطای محاسباتی بشوند.
تاکیتیک بزرگنمایی:
این تاکتیک یکی از فراگیرترین راهبردهای رسانه ای و تبلغی رسانه های معاند در پوشش خبری این گونه رخدادها به شمار می رود. در تاکتیک بزرگنمایی، اخبار واقع نمایی نمی شود بلکه برجسته و بزرگتر از حد واقعی خود منتشر و مخابره می شود. رسانه‌های بیگانه تلاش کردند تجمعات و ناآرامی ها را از جهت «حجم جمعیت، پراکندگی جمعیت و نتیجه حاصل شده»، بزرگنمایی کنند. به این صورت که با مدیریت تصاویر، جمعیت صدها نفره را دهها هزارنفری ترسیم کردند، با اعلام پی در پی تظاهرات در اقصی نقاط کشور، پراکندگی ناآرامی ها را در سطح ملی تبلیغ کردند و با اشاره به آتش زدن حوزه های علمیه یا تسخیر فرمانداری ها و...، تلاش کردند پایه‌های نظام سیاسی کشور را متزلزل نشان دهند. به علاوه آنها در پرداختن به برخورد نیروهای انتظامی با عوامل آشوب و ناامنی و اغتشاشگرانی که جان و مال و ناموس مردم را با تهدید مواجه کرده بودند نیز از این تاکتیک استفاده زیادی کردند و تلاش نمودند هرگونه مقابله قانونمند و مشروع نیروهای انتظامی را به عنوان اقداماتی خشن، غیرقانونی، نامشروع، سرکوب‌گرانه و با توسل به زور بازنمایی کنند. در این بخش آنها علاوه بر تاکتیک بزرگنمایی، از تاکتیک مبالغه و اغراق نیز در بازتاب برخورد نیروهای انتظامی با اغتشاشگران بهره برداری کردند و احتمالاً هدف آنها ایجاد شکاف سیاسی میان مردم و پلیس و از بین بردن پایگاه اجتماعی نیروهای امنیتی و انتظامی و قطع حمایت های افکار عمومی از آنها بوده است.
تاکتیک جنجال آفرینی و بحران سازی:
این کانال‌های تلگرامی و رسانه‌ها با جنجال آفرینی و بحران سازی سعی کردند آرامش روانی مردم را مختل کرده و آنها را برای پیوستن به اغتشاشگران تحریک و ترغیب نمایند. ارائه اخباری مبنی بر خروج ارز و طلا از کشور توسط آقازاده ها، موج فرار مسئولان به خارج از کشور در هنگام ناآرامی ها و یا انتشار عکس‌های ساختگی برخورد با معترضان به وسیله تانک در خیابان ها، همگی در چارچوب این تاکتیک خبری مورد استفاده قرار گرفت.
تاکتیک واکنش زنجیره ای:
کانال ها و رسانه های معاند نظیر «آمدنیوز»، «بی بی سی فارسی»، «من و تو»، «صدای آمریکا» و رادیوهای معاند در بازتاب خبری اغتشاشات، یک سلسله واکنش از قبل تعیین شده مرتبط با یکدیگر را با زمان بندی مشخص ارائه دادند و تلاش کردند با این القائات، تأثیر اجتماعی آنی و گسترده ای را در میان مردم ایجاد نمایند و طوری القاء کنند که گویی همه چیز در حال دگرگونی و تحول است و اگر مردم به آن نپیوندند، از اراده اکثریت باز خواهند ماند و خسارت بیشتری خواهند دید.
تاکتیک منبع نقابدار:
منبع نقابدار از دیگر تاکتیک های به کار گرفته شده از سوی کانال ها و رسانه های معاند بود. ارائه اظهار نظرهایی از سوی منابع ناشناخته و نقابدار در درون این تاکتیک انجام شد. رسانه های معاند با این کار تلاش کردند پیام های مورد نظر خودشان را در پس یک منبع نقابدار ارائه بدهند و مانع افشای هرگونه سوگیری، جانبداری و وابستگی پیام های دروغ به خودشان شوند و به صورت غیرمستقیم، پیام یا شبهه خودشان را به به عنوان یک واقعیت قطعی به مردم القا نمایند.
آنها این کار را با اعلام عناوینی همچون «اعلام همبستگی یکی از افسران ارتش که نخواست نامش فاش شود»، یا «اعلام برائت یکی از کارکنان نیروی انتظامی با اقدامات پلیس» یا «القای انشقاق میان فرماندهان سپاه با عموم پاسداران» ارائه کردند. هدف هم مشخص بود؛ هرچه که منبع پیام به گیرنده پیام نزدیک تر باشد، پذیرش پیام راحت تر انجام خواهد شد. رسانه های معاند تلاش کردند با این کار، ادعای دروغ واگرایی در پیکره نیروهای نظامی را به عنوان یک واقعیت به مخاطبان انتقال بدهند و علاوه بر ایجاد چنددستگی و تردید میان نیروهای نظامی، انتظامی و امنیتی، بحران را بسیار عمیق تر و فراگیرتر از حد واقعی به مردم بنمایانند.
تاکتیک خارج از متن:
در این تاکتیک رسانه های بیگانه تلاش کردند با قرینه سازی روند های پیروزی انقلاب اسلامی و سقوط نظام شاهنشاهی با این تظاهرات و ناآرامی ها، ضعف نظام سیاسی را بازنمایی کنند.
همچنین رسانه های معاند با نیرنگ های تبصری و مدیریت تصویر، واقعیات جعلی در کشورهای دیگر را به عنوان حقایق در کشور به مخاطبان ارائه دادند. تاکتیک استفاده از عکس ها و فیلم های جعلی مانند نشان دادن تظاهرات مردم بحرین، یا راهپیمایی مردم در 22 بهمن سال های گذشته به جای تظاهرات اخیر یا سرقت اموال فروشگاهها توسط پلیس در اسپانیا به جای نیروی انتظامی، به کرات توسط این رسانه ها مورد بهره برداری قرار گرفت. آنها با استفاده از این تاکتیک ها تلاش کردند افراد بی طرف و مردم عادی را از حالت سکون خارج کرده و آنها به صحنه بکشانند.
دعوت به خشونت
آموزش مقابله با اشک آور، ساخت بمب های دستی و دعوت مردم به به اغتشاش و خشونت از دیگر اقدامات و شیوه های رسانه های معاند در پوشش اغتشاشات اخیر بوده است. آنها با استفاده از تعابیر تحریک آمیز و تند تلاش کردند به ناامنی و ناپایداری ها دامن بزنند و جریان بی ثباتی و خشونت را هدایت و گسترش بدهند.
شعارسازی
شعارسازی و هدایت جریان مطالبات و شعارها توسط کانال های تلگرامی معاند، نقش مهمی در ایجاد انسجام میان اغتشاشگران و وحدت عمل، وحدت رویه و وحدت شعارهای آنها داشته است. این رسانه ها در روز اول تحرکات خود، در اقدامی هدفمند مسائل معیشتی و مشکلات اقتصادی و لزوم توجه بیشتر مسئولان را با هدف جذب مردم به عنوان شعار اعلام کردند، اما دیری نگذشت که این شعارهای عامه‌پسند جای خود را به شعارهای ساختارشکنانه و هتک حرمت از مقدسات داد و پرده از ماهیت اصلی ماجرا برداشت.
مدیریت تجمعات:
دعوت به تظاهرات با پخش دعوتنامه ها و مشخص کردن مکان، زمان، شعار، علت و هدف، توسط رسانه های معاند انجام می گرفت. یعنی این رسانه ها تعیین می کردند که تجمعات و آشوب ها، از کجا، چه زمانی، با چه شعاری، به چه دلیلی و به سمت چه هدفی و در چه سطحی از خشونت انجام شود.
تلاش در جهت کشته سازی هم یکی از تاکتیک های نخ نما شده رسانه های معاند بوده است که در فتنه سال 1388، آن را تجربه کردند و قصد داشتند در حوادث امسال نیز آن را تکرار کنند و روی موج آن سوار شوند.
آموزش ادامه ارتباط میان مخاطبان با رسانه در صورت مسدود شدن رسانه یا فیلتر شدن آن و یا قطع سراسری اینترنت نیز نشان دهنده برنامه ریزی هدفمند و حساب شده جریان ضد انقلاب در اغتشاشات اخیر و پیش بینی سناریوهای مختلف توسط آنها بوده است.
دعوت به شعارنویسی روی دیوارها که نوعی نمادسازی ناامن کننده به شمار می رود و امنیت و آرامش بصری شهروندان را به هم می ریزد و احساس ناامنی روانی ایجاد می کند از دیگر اقدامات این رسانه ها بود.
اختلاف افکنی میان نیروهای نظامی، انتظامی و امنیتی
شعارهایی که مردم در روند انقلاب اسلامی ایران نسبت به ارتش سر می دادند و خواستار پیوستن ارتش به انقلاب اسلامی بودند، با قرینه سازی هدفمند توسط این رسانه های معاند مورد بهره برداری قرار گرفت که هدف آن جذب نیروهای ارتش جمهوری اسلامی ایران و دفع سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و ایجاد اختلاف و دودستگی میان قوای مسلح کشور بوده است.
اعتبارزدایی از هرگونه پاسخ مسئولانه و روشنگرانه که می توانست آتش فتنه را خاموش کند، و از اعتبار ساقط کردن هرگونه اظهار نظر مفید و قانع کننده از جمله تاکتیک های به کار گرفته شده توسط این رسانه ها بود. همچنین این رسانه ها تلاش کردند با القای استیصال، درماندگی و خستگی نیروهای انتظامی در برخورد با اغتشاشگران، جسارت، هیجانات کنترل نشده و تحرکات ساختارشنانه اغتشاشگران را نیز افزایش دهند.
حسن تعبیردر واژگان و بازنمایی مثبت
هر واژه و کلمه ای، کارکردی خاص در گزاره دارد، واژه پردازی یکی از زمینه های بیان های ایدئولوژیک و اقناع است و واژگان بیان کننده هنجارها و ارزش ها هستند.
رسانه ها برای خطاب قرار دادن و اشاره به اشخاص و روابط اجتماعی یا موضوعات اجتماعیِ یکسان، معمولاً بنا بر نوع گفتمان، بافت اجتماعی و وابستگی و تعلقات ایدئولوژیک و سیاسی شان، امکان انتخاب چندین کلمه را دارند.
قطعا برای نامگذاری اقدامات ضدامنیتی همچون «تخریب اموال عمومی، کشتار مردم بی گناه با سلاح های ساچمه ای و جنگی، پایین کشیدن پرچم مقدس کشور، آتش زدن خودروهای مردم، شکستن شیشه های بانک ها، حمله به ساختمان های دولتی، تعدی و تجاوز به مردم و...» واژه ای جز اغتشاش یا شبیه آن به ذهن های آگاه و مستقل خطور نمی کند، اما شاهد بودیم که رسانه های ضد انقلاب با استفاده از واژگان و تعابیری نظیر «خروش مردم، یاری هموطنان، خیزش سراسری، قیام ملی، شورش گرسنگان و غیره»، اقدامات ساختارشکنانه اغتشاشگران را مورد خطاب می دادند و در مقابل برخورد قانونی و مقابله نیروهای انتظامی و امنیتی با اخلالگران نظم و امنیت مردم را «سرکوب مخالفان» قلمداد می کردند. در حقیقت آنها با این اقدام قصد هویت سازی برای آشوب ها و اغتشاشات را داشته و دارند.
نتیجه گیری:
1)این یافته ها نشان داد نقش کانال های تلگرامی و رسانه های معاند در اغتشاشات اخیر، بسیار فراتر از پوشش خبری اعتراضات و ماساژ اخبار این ناآرامی ها بوده است، و باید تأکیدکرد که این رسانه ها خودشان یکی از عوامل و ریشه های بروز این اغتشاشات بوده اند. البته ساده لوحانه خواهد بود اگر در کنار نقش این رسانه ها در ایجاد و هدایت اغتشاشات، از نقش ضدانقلاب، سلطنت طلبان، منافقان، برخی از سفارتخانه ها، ایادی آمریکا، انگلیس، رژیم صهیونیستی، عربستان سعودی و از همه مهمتر برخی از عناصر داخلی و نفوذی ها غافل شویم و سخنی به میان نیاوریم! که البته انتظار می رود مستندات این دخالت‌ها و وابستگی‌ها با خاموش شدن آتش فتنه 1396، توسط دستگاههای اطلاعاتی و امنیتی کشور برای مردم عزیز افشا شود.
2) بخش اعظمی از ناامنی‌ها و اغتشاشات اخیر در بستر شبکه های اجتماعی به ویژه تلگرام انجام پذیرفت که این امر بازنگری جدی مسئولان مربوطه را در مورد ساماندهی و مدیریت پذیرنمودن محتوای این شبکه ها و فرهنگ سازی جهت بهره برداری صحیح کاربران از آن و یا حتی تداوم فعالیت آزادانه این شبکه ها می طلبد.
3) تاکتیک ها و تکنیک های خبری که توسط این رسانه ها طی چند روز ناآرامی و اغتشاش به کار گرفته شد، نشان دهنده برنامه ریزی گسترده جبهه ضد انقلاب برای ایجاد ناامنی و اغتشاش در ایران در سالگرد حماسه نهم دی ماه بوده است. شاید آنها قصد دارند نهم دی ماه را به عنوان روز بصیرت و ولایتمداری مردم به حاشیه برانند؛ لذا ساده لوحانه خواهد بود اگر گمان کنیم کانال های تلگرامی و رسانه های معاند، بدون برنامه ریزی و اطلاع قبلی به میدان آمدند و نقش آنها صرفا موج سواری از اعتراضات مردم بوده است! حال این سوال مطرح است که آنها از کدام خلاء امنیتی و رسانه ای در کشور توانستند استفاده کنند که بدون اینکه شناسایی شوند و حساسیت ایجاد نمایند، برای ناامن سازی ایران عزیزمان برنامه ریزی کرده بودند.
4) پادزهر تهدیدات رسانه ای و نرم، پاتک رسانه ای و به کارگیری هدفمند قدرت نرم و اجرای برنامه های فرهنگی و تبلیغی در جهت آگاه سازی و بصیرت افزایی مردم است. حال جای این سوال باقی است که رسانه های داخلی ما از جمله صدا و سیما به عنوان رسانه ملی، تا چه حد از علم و دانش روز برای مقابله با تهدیدات و تبلیغات مسموم رسانه های معاند استفاده می‌کند؟ و چقدر این نوع تاکتیک ها را در زمان بحران برای مقابله با پیام های دروغ و منفی رسانه های بیگانه و حفظ امنیت روانی مردم عزیزمان به کار می گیرد؟
5) نهادها و سازمان های فرهنگی و آموزشی کشور که تعداد آنها هم کم نیست، تا چه حد توانسته اند سواد رسانه ای عموم مردم را ارتقا دهند تا مردم با دانش رسانه ای، آگاهی و بصیرت سیاسی، تهدیدات رسانه ای و اخبار کذب و پیام های دستکاری شده رسانه های معاند را از واقعیات میدانی تشخیص بدهند و تلاش های معاندین را خنثی کنند؟ قطعا اگر مردم به سواد رسانه ای و دانش زمینه ای مجهز شوند، تلاش رسانه‌های معاند برای بحران سازی، انحراف افکار عمومی و تغییر افکار و رفتار سیاسی مردم در ایران اسلامی ناکام خواهد ماند و ضریب امنیت روانی و اجتماعی کشورمان نیز ارتقا خواهد یافت.
6 ) تردیدی نیست که برای هر نوع تجمع و حرکت اجتماعی، فرآیند و پروسه ای باید طی شود. اولین مرحله در این فرایند، از احساس مشکل آغاز می شود و در مراحل بعد به تغییر افکار و تغییر رفتار و در نهایت به خشونت می رسد. مشکلات اقتصادی، بیکاری، گرانی و تورم، درآمد سرانه کم در دهک های پایین جامعه و...، از جمله حقایقی است که مرحله نخست این فرآیند را که همان احساس مشکل و دغدغه است شکل داد.
اما با نگاهی به پیام های برخی از رسانه های داخلی و خارجی می توان دریافت که انگاره سازی ناکارآمدی مسئولان، بازنمایی فساد سازمان یافته در ساختارهای کشور، سیاه نمایی و ترویج روحیه یأس و ناامیدی نسبت به آینده در میان نسل جوان از مدت ها قبل توسط برخی از رسانه ها و عناصر داخلی و خارجی به کار گرفته شد،در کنار آن تکرار ادبیات سخیف «نداریم و نمی توانیم» توسط برخی از مسئولان اجرایی و تأکید بر قطع یارانه برخی از خانواده ها و افزایش قیمت‌ها در سال 1397، بر عمق ماجرا افزود. مجموعه این عوامل احتمالاً در ناامیدسازی و احساس مشکل و شکل گرفتن مسئله در میان افکار عمومی مؤثر بوده است.
در چنین شرایطی دشمنان قسم خورده انقلاب اسلامی برنامه ریزی دقیقی انجام دادند و شاهد بودیم که از کف خیابان ها و از متن اغتشاشات و ناآرامی ها تا کاخ سفید نیز فاصله چندانی نبود و رییس جمهور ایالات متحده آمریکا در اقدامی زشت و ناپسند، به دفعات از عوامل آشوب و ناامنی در داخل کشور حمایت کرد و حتی در اقدامی خلاف قواعد بین المللی، جلسه شورای امنیت سازمان ملل را با فشار نماینده خود در سازمان ملل برای فشار به ایران تشکیل داد.
مرور این حقایق تلخ، درس عبرتی است که بدانیم دشمنان انقلاب، نظام و میهمن اسلامی، پروژه‌های فتنه افروزی و براندازی و اغتشاشات امنیتی را بر اساس آسیب پذیری های داخلی کشور طراحی و اجرا می کنند، محور بروز فتنه اخیر نیز سوء استفاده از مطالبه اقتصادی و مشکلات معیشتی مردم عزیز و نجیب ایران بوده است، و آنها با این راهبرد تلاش کردند طیف گسترده تری از مردم عادی را سپر انسانی اهداف شوم خودشان کنند، بنابراین مسئولان مربوطه وظیفه دارند با عزم و مدیریت جهادی و توجه عملی به اقتصاد مقاومتی، اقتصاد خانوارهای ایرانی را در شأن نظام اسلامی ارتقا دهند و برای رفع مشکلات کشور اگر تدبیری به خرج نمی‌دهند، لااقل بر طبق ناامیدی نکوبند.
سعید ربیعی، کارشناس رسانه
انتهای پیام/
