خطر انقراض گیاهان دارویی ایران به دلیل برداشت بی رویه و قاچاق

به گزارش خبرنگار گروه فضای مجازی خبرگزاری فارس، روزنامه خراسان نوشت: استان‌های آذربایجان، کرمان، خراسان، فارس، مازندران، لرستان و برخی استان‌های کشور از منابع غنی گیاهان دارویی برخوردارند که مورد تهدید قاچاقچیان واقع میشوند، به طوری که مسئولان به صراحت اعلام میکنند که ۱۰ برابر میزانی که از مبادی رسمی گیاهان دارویی صادر میشود، از طریق قاچاق از کشور خارج و اغلب توسط قاچاقچیان به کشورهای حاشیه خلیج فارس برده میشود با این حال چرا باید منابع غنی گونه‌های گیاهی مورد تعرض و قاچاق قرار گیرد و دلیل اصلی این مسئله چه میتواند باشد.

* حضور دلالان

یک کارشناس منابع طبیعی کرمان در زمینه قاچاق گیاهان دارویی این منطقه میگوید: طبیعت کرمان به ویژه در جنوب استان مملو از گیاهان دارویی منحصر به فردی است که اخیرا و با آغاز فصل برداشت مورد سوء‌‌استفاده قاچاقچیان برای فروش در کشورهای حاشیه خلیج فارس قرار گرفته است.

وی میافزاید: دلالان، مردم مناطق مختلف کرمان را که به دلیل خشکسالی با مشکلات مالی مواجه شده‌اند فریب میدهند و با پرداخت مبالغ بسیار اندک منابع گیاهی استان را به یغما میبرند.

چندی پیش نیروی انتظامی هم از کشف ۱۸ تن گیاه دارویی خبر داد این محموله نیز پس از جمع‌آوری و دپو در بم به وسیله دو کامیون در حال انتقال به استان‌های مرکزی بود که در محور کرمان ـ بم متوقف شد.

همچنین رئیس اداره منابع طبیعی منوجات از توابع جیرفت نسبت به ورود افراد سودجو و برداشت غیراصولی گیاهان دارویی از استان های همجوار و کشورهای حاشیه خلیج فارس در مناطق کوهستانی منوجات هشدار میدهد.

محسن نوشادی به مهر میگوید: با توجه به رویش ۱۰ نمونه از گیاهان دارویی در مناطق کوهستانی منوجات به ویژه آویشن، زیره و آلوئه ورا افراد سودجو با سوء‌استفاده از مردم بومی منطقه و تشویق آنها به برداشت غیراصولی و غیرقانونی گیاهان دارویی در قبال دریافت مبالغ ناچیز اقدام به تخریب این منابع ارزشمند میکنند.

وی با اشاره به شرایط مناسب آب و هوایی و احیای گونه‌های ارزشمند گیاهان دارویی به واسطه بارندگیهای ابتدای امسال در مناطق کوهستانی میگوید: ۵ نفر از دلالان گیاهان دارویی که قصد داشتند یک تن محموله آویشن را با ۵ دستگاه وانت و بدون مجوز حمل از این شهرستان خارج و به شیراز انتقال دهند توسط نیروهای یگان حفاظت اداره منابع طبیعی منوجات دستگیر و تحویل مقامات قضایی شد.

* عوامل تهدیدکننده

گیاهان دارویی جزو ذخایر غنی منابع طبیعی هستند اگر به آنها توجه نشود، مورد تهدید قرار میگیرند به طوری که قاچاق آنها یکی از مهم‌ترین عوامل تهدید است.

نصرتی رئیس هیئت مدیره جامعه جنگل بانی کشور در مورد قاچاق گیاهان دارویی میگوید: گیاهان دارویی دارای دو بخش است، بخش اصلی آن گیاهان دارویی که اغلب آنها در عرصه‌های منابع طبیعی و مراتع یافت میشوند و بخش دیگر آنها خیلی قابل دسترس نیستند و به آسانی نمیتوان آنها را برداشت کرد.

وی میافزاید: در واقع باید گفت گیاهان دارویی چون در جنگل‌ها، مراتع و رویشگاه‌های طبیعی هستند با مشکلات عدیده‌ای از قبیل تخریب مراتع، خشکسالی و تغییرات آب و هوایی و بهره‌برداری بیرویه مواجه هستند.

نصرتی تاکید میکند: سال‌هاست چند میلیون راس دام مراتع را میجوند و از بین میبرند و چون زندگی روستاییان و عشایر به دام‌هایشان وابسته است آنها گیاهان دارویی را آگاهانه یا ناآگاهانه به خورد دام‌هایشان میدهند و یا آنها این گیاهان را برداشت و روانه بازار فروش میکنند و در بسیاری موارد بهره‌برداری به حدی زیاد است که رویشگاه آنها بعد از چند بار برداشت تخریب و به کل نابود میشود و در واقع هیچ مدیریتی بر این منابع با ارزش حاکم نیست و روند تخریب رو به افزایش است.

فریبرز غیبی مدیر کل دفتر امور منابع جنگلی، سازمان جنگل‌ها و مراتع و آبخیزداری کشور نیز در این زمینه میگوید: بیش از ۵ میلیون هکتار طرح‌های اجرایی و بهره‌برداری گیاهان دارویی از سال ۶۷ در دست اقدام است که هر سال یک پنجم این طرح‌ها اجرایی می شود.

وی میافزاید: در این طرح‌ها علاوه بر این که حفاظت از رویشگاه‌ها مدنظر است، احیای توسعه آنها جزو تعهدات بهره‌برداران میباشد.

غیبی به بحث قاچاق گیاهان دارویی اشاره میکند و میگوید: یکی از دلایلی که سبب میشود افراد سودجو دست به این کار بزنند این است که در بخش گیاهان دارویی جایگاه ویژه‌ای برای این گیاهان در گمرک وجود ندارد به طوری که اغلب ماموران گمرک، گیاهان دارویی را نمیشناسند و صادرکننده از این مسئله سوءاستفاده کرده و محصول خود را رد میکند.
وی خاطرنشان میکند: برای جلوگیری از قاچاق گیاهان دارویی باید با آموزش ماموران گمرک، مبادی خروجی را کنترل کنیم و جلوی سوءاستفاده‌ها را بگیریم.

وی میگوید: قاچاق گیاهان دارویی سبب شده که این محصولات به صورت خام از کشور خارج شوند و از طرفی نبود فناوری فرآوری گیاهان دارویی این مسئله را برای صادرات آن به صورت خام فراهم می کند.

مدیرکل دفتر امور منابع جنگلی سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور یادآور میشود: به دلیل نبود اعتبارات کافی نمیتوانیم برنامه‌های درازمدت و کوتاه مدت برای احیای رویشگاه‌ها داشته باشیم زیرا یکی از مهم‌ترین مشکلات در این مورد بهره‌برداری بیرویه از رویشگاه‌هاست.

غیبی اظهار میدارد: یکی از اهداف ما ساماندهی بهره‌برداری از رویشگاه‌هاست اما با واگذاری امور مربوط به بهره‌برداری از رویشگاه‌ها از طریق مزایده فشار بیشتری به مرتع و جنگل وارد میشود زیرا کسی که مزایده را برنده میشود چون قیمت بالاتری پیشنهاد داده بهره‌برداری از رویشگاه در اختیار اوست و قطعا برای برداشت بیشتر بر مراتع و جنگل فشار میآورد که چنین رویه‌ای خواست ما نیست.

وی میگوید: بهره‌برداری از رویشگاه‌های گیاهان دارویی اگر به مردم محلی واگذار شود قطعا این رویشگاه‌ها حفاظت خواهد شد چون آنها میتوانند از این رویشگاه های محل زندگیشان درآمد داشته و امرار معاش کنند.

* قاچاق ۱۰برابر صادرات

صادرات گیاهان دارویی میتواند ارزآوری برای کشور به همراه داشته باشد.

یک کارشناس هرباریوم (موزه گیاهی) سازمان حفاظت محیط زیست در این زمینه میگوید: متاسفانه سودآوریهای کلان اقتصادی و توجه روزافزون به تجارت جهانی گیاهان دارویی، مشکلات و مسائل ناگواری را برای این منابع به وجود آورده و نسل گونه‌های گیاهی را با خطر انقراض مواجه کرده است که برداشت‌های بیرویه و غیراصولی گیاهان دارویی از جمله چنین مسائلی هستند که تخریب رویشگاه‌ها را دامن میزنند.

وی میافزاید: طبق برآوردها، حدود ۸ هزار گونه گیاهی در ایران وجود دارد به طور کلی این گیاهان در ۳ گروه نهان دانگان، باز دانگان و سرخس‌ها در ۱۶۷تیره و ۱۲۰۰ جنس در ۳ ناحیه رویش اروپا، ایران و تورانی گسترش دارند، از میان گیاهان ایران، حدود ۱۸۰۰گونه بومی ایران است، یعنی تنها در ایران دیده میشوند.

وی با اشاره به برداشت از گیاهان دارویی متذکر میشود: در استفاده از محصولات فرعی جنگل و مرتع مانند گیاهان دارویی نباید گیاه به طور کامل از بین برود، باید فرصت ادامه چرخه زندگی را به گیاه داد به عنوان مثال برای برداشت شیره باریجه که مصرف عمده آن در صنایع عطرسازی است از تیغه گیاه برش طولی میدهند و آن قدر این برش عمیق است که گیاه در سال اول زندگی از بین می رود و به گل دهی هم نمیرسد.

وی در مورد صادرات غیررسمی گیاهان دارویی از کشور میگوید: بخش اعظم گیاهان دارویی از مبادی غیررسمی و به صورت دلالی به کشورهای حوزه خلیج فارس قاچاق شده و از آنجا به کشورهای اروپایی صادر میشود.

این کارشناس هر باریوم محیط زیست تاکید میکند: ایران در زمینه تولید گیاهان دارویی سابقه‌ای بسیار طولانی دارد و در حال حاضر نیز برخی از محصولات گیاهی ایران در کشورهای اروپایی طرفداران زیادی را به خود اختصاص می دهند.

وی میافزاید: با وجود پیشینه طولانی در زمینه تولید فرآورده‌های گیاهی ایران، متاسفانه در این زمینه بسیار ضعیف عمل می شود، بنابراین وزارت کشاورزی باید در این زمینه تمهیداتی برای افزایش تولید گیاهان دارویی بیندیشد، چراکه توسعه و افزایش تولیدات گیاهی در رونق اقتصادی کشور بسیار تاثیرگذار خواهد بود.

فریبرز غیبی مدیرکل دفتر امور منابع جنگلی، سازمان جنگل ها و مراتع و آبخیزداری کشور در زمینه صادرات گیاهان دارویی میگوید: قبلا به طور متوسط ۴ هزار تن گیاهان دارویی از منابع طبیعی برداشت میشد اما با توجه به شرایط اقلیمی و خشکسالیهای پیاپی که در چند سال اخیر داشتیم برداشت از این منابع به ۷۰۰ تا ۸۰۰ تن رسیده است که این میزان از گیاهان دارویی ارزش صادرات دارند.
وی میگوید: همیشه ۱۰ برابر میزانی که به طور قانونی و مجوزدار از عرصه های طبیعی گیاهان دارویی برداشت میشود قاچاق صورت میگیرد و به دست دلالان میافتد در حالی که برای افرادی که تمایل به برداشت از این عرصه‌ها دارند تعدادی مجوز صادر شده است.

غیبی یادآور میشود: ارزش تجارت جهانی گیاهان دارویی حدود ۱۰۰ میلیارد دلار است که از این رقم حدود ۶۰ میلیون دلار سهم ایران است که زعفران و زیره نقش اساسی در این امر دارد و درصد کمی از سهم جهانی را برای گیاهان دارویی کشورمان باید در نظر گرفت.

وی تاکید میکند: برخی از این گیاهان توسط روستاییان و افراد محلی و به دور از چشم ماموران حفاظتی جمع‌آوری میشود و به بازار میآورند که این گیاهان یا به مصرف داخلی میرسد و یا صادر میشود و باید گفت از لحاظ قانونی به محصولاتی مجوز صادرات میدهیم که پروانه و مجوز بهره‌برداری از منابع طبیعی داشته باشند.

غیبی میگوید: صدور مجوز به این صورت است که باید افراد در مزایده سازمان شرکت کنند و منطقه و بخشی که بناست مورد بهره‌برداری واقع شود مشخص کنند بعد از این که محصول برداشت میشود مجوز حمل داده میشود.

وی اظهار میدارد: ما اعلام کرده‌ایم تا پایان سال ۹۰ تمام محصولاتی که در انبارها هستند و مجوز منابع طبیعی را ندارند میتوانند با پرداخت ۱۵ درصد بهره مالکانه محصولات را به خارج کشور صادر کنند، اما اگر اقدام نکنند مجوز صادرات نمیدهیم و با دارندگان این محصولات طبق قانون قاچاق برخورد میکنیم.

نصرتی رئیس هیئت مدیره جامعه جنگل بانی کشور نیز تاکید بر صادرات قانونی دارد و میگوید: اگر صادرات از طریق قانون انجام شود قطعا کنترل صورت میگیرد وقتی قاچاق خود را نشان میدهد کنترلی بر خروج محصولات نمیشود از این رو همین مسئله سبب شد بسیاری از گونه‌های گیاهان دارویی در حال انقراض باشند.

وی می افزاید: وقتی که برداشت‌ها بی رویه باشد و به گیاه فرصت برگ دهی، گل دهی و تجدید حیات داده نشود، خود به خود بعد از یکی دو دوره از بین میرود در حالی که ایران به دلیل وسعت و تنوع آب و هوایی متنوع‌ترین گونه‌های گیاهی را دارد بنابراین وقتی بیشترین تنوع گیاهی در کشور وجود دارد قطعا تنوع در گونه‌های گیاهان دارویی هم مشاهده میشود اما متاسفانه شاهد روند تخریبی و انقراضی در گونه‌های گیاهی هستیم.

* طرح ملی گیاهان دارویی

طرح ملی کاشت گیاهان دارویی به زودی اجرا میشود این خبری است که فریبرز غیبی مدیرکل دفتر منابع جنگلی سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور میدهد و میگوید: با اجرای این طرح ۱۰ میلیون هکتار از عرصه‌های منابع طبیعی کشور به زیر کشت گیاهان دارویی میرود.

وی میافزاید: طرح ملی کاشت گیاهان دارویی کشور توسط سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور تهیه شده است و منتظر تصویب معاونت راهبردی رئیس جمهور است و اگر میخواهیم به وضعیت گیاهان دارویی سروسامان بدهیم و عرصه‌های منابع طبیعی را مدیریت کنیم راهی جز تصویب این طرح و تلاش برای حفظ داشته‌هایمان نداریم.

غیبی تاکید می کند: اگر این طرح تصویب شود، صادرات خام گیاهان دارویی محدود میشود چون قرار است واحدهای فرآوری ایجاد شود و ارزآوری گیاهان دارویی تقویت شود.

وی اظهار میدارد: اگر به طرح ملی کاشت گیاهان دارویی بودجه سالانه ۶۸ میلیارد تومان اختصاص داده شود و این طرح در طول ۱۰ سال به ثمر بنشیند تولید سالانه گیاهان دارویی به ۳۹۰ هزار تن، توسعه سطح ۷۲۰ هزار هکتار، اشتغالزایی ۴۸۰ هزار نفر و میزان صادرات به ۲۹۴ هزار تن خواهد رسید.

غیبی به حفاظت از رویشگاه و عرصه‌های گیاهان دارویی اشاره میکند و میگوید: با توجه به سطح و وسعت رویشگاه‌ها نیروی حفاظتی کم است زیرا برای هر ۴۰ هزار هکتار و در برخی مناطق ۲۵ هزار هکتار یک نفر به حفاظت از عرصه‌های گیاهان دارویی میپردازد که قطعا حفاظت از آنها نمیتواند انجام شود زیرا تناسبی با توان اجرایی ما ندارد
 
مدیرکل دفتر منابع جنگلی سازمان جنگل‌ها به نحوه برخورد سازمان با قاچاقچیان اشاره میکند و میگوید: اگر محصولات برداشته شده بدون مجوز حمل شود و پروانه حمل نداشته باشند محصول ضبط میشود و به صورت مزایده به فروش میرسد.

وی میافزاید: علاوه بر این مسئله برای متخلف پرونده تخلف تشکیل میشود و او به مراجع قضایی معرفی میشود که هم باید جرائم نقدی بپردازد و هم حبس و زندان شامل او میشود.
چکیده گزارش

۸ هزار گونه گیاهی در ایران وجود دارد که ۱۸۰۰ گونه آن گیاهان دارویی بوده و بخش عمده‌ای از آن بومی ایران است و در دیگر مناطق قابلیت رویش ندارد سودآوری کلان و توجه روزافزون به تجارت گیاهان دارویی روند قاچاق آن را تشدید کرده است و همین امر تخریب و نابودی رویشگاه‌ها را به همراه دارد، به طوری که مسئولان اعلام میکنند، قاچاق گیاهان دارویی ۱۰ برابر صادرات آن از مبادی رسمی است و نبود قانون محکم و متولی واحد این مسئله را دامن میزند.

«کاشت گیاهان دارویی» طرحی ملی است که سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور آن را تهیه کرده اما هنوز منتظر تصویب آن توسط معاونت راهبردی رئیس جمهور است اگر این طرح تصویب شود و سالانه ۶۸ میلیارد تومان به این طرح اختصاص یابد امید است بعد از ۱۰ سال میزان صادرات از ۸۰۰ تن به ۲۹۴ هزار تن برسد.
انتهای پیام/