چکیده
با توجه به ارتباط همیشگی زندگی تودة مردم با مفهوم جبر و اختیار، و نیز اهمیت ذاتی این مفهوم در حیطة دین، و با عطف نظر به توانایی رسانه‌ها در برساخت روایت تودة مردم از نظام اسباب هستی و همچنین با در نظر گرفتن روابط دین، دولت و تلویزیون در ایران، این تحقیق در پی پاسخگویی به این سؤال برآمده است که در سریال نمونة تحقیق که جزء سریال های مذهبی عامه‌پسند است از مفهوم اختیار چه برساخت معنایی‌ای به مخاطب ارائه می شود. لذا ابتدا یک معرفی اجمالی از مفهوم اختیار در اندیشة اسلامی و دال های آن که امکان بازشناسی فضای تخاصم میان جبر مطلق و اختیار مطلق در بخش عملی تحقیق را فراهم می‌آورد، ارائه شده است. با اتخاذ رویکرد نظری بازنمایی برساختی، ترکیبی از رویکردهای تحلیل گفتمان برای تحلیل دیالوگ‌های سریال دربارة اختیار انسان و نیز الگوی تحلیل کنشگر گریماس برای تحلیل ساختار اساسی کنشگری در سریال استفاده شده است. با ترسیم جداول کنشگران پی‌رفت‌های آغازین و پایانی و نیز نمودار شماتیک آنها نشان داده شده است که سریال به لحاظ روایی و گفتمانی متمایل به گفتمانی جبرگراست. در این مجموعه، نوع توالی روایی و نیز الگوی کنشگری جبری وجود دارد، و سریال خودش را حول دال کیفرانگاری سختی‌ها و پاداش‌انگاری خوشی ها متعیّن می‌سازد؛ و دو دال تقدیرگرایی و خواب‌محوری را در حوزة گفتمانی خود جذب و دال تأثیرگذاری ساختارهای اجتماعی را طرد می‌کند.
کلیدواژه ها: اختیار؛ جبر؛ گفتمان؛ روایت؛ مجموعه‌های تلویزیونی
نویسندگان:
مهدی منتظرقائم: استادیار گروه علوم ارتباطات اجتماعی، دانشکدة علوم اجتماعی، دانشگاه تهران
زهره علیخانی: دانشجوی دکتری علوم ارتباطات اجتماعی، دانشکدة علوم اجتماعی، دانشگاه تهران
فصلنامه تحقیقات فرهنگی ایران - دوره 8، شماره 3 - شماره پیاپی 31، پاییز 1394 .
برای مشاهده کامل مقاله روی فایل مقابل کلیک کنید. 
