چگونه می توان جلوی بازگشت به لیست سیاه FATF را بدون اجرای کامل برنامه اقدام گرفت؟

خبرگزاری فارس؛ مدتی قبل آقای هادی موسوی یکی از کارشناسان موافق گروه ویژه اقدام مالی FATF در مصاحبه با خبرگزاری ایرنا به نکات مهمی درباره این موضوع اشاره کرد که البته از نظر فنی و کارشناسی، خالی از اشکال نیست. در این یادداشت، به نقد و بررسی برخی نکات مطرح شده توسط این کارشناس محترم می پردازیم:

*شیوه تصمیم گیری در FATF چگونه است؟

آقای موسوی در بخشی از مصاحبه خود ادعا می کند: «در FATF رییس FATF نمی تواند شخصا کاری را انجام بدهد، مجمع عمومی است که رای گیری می کند و رای گیری هم بر اساس اجماع است، نه اجماع مطلق، اجماع نسبی».

این در حالی است که شواهدی در اظهارات برخی از مقامات دولتی که درگیر با موضوع FATF هستند، وجود دارد که نشان می دهد اولا شیوه تصمیم گیری در مجمع عمومی این نهاد، بر اساس «اجماع موثر» است و ثانیا رییس این نهاد بر تصمیمات این گروه اثرگذار است. به عنوان مثال، در بیانیه وزارت اقتصاد بعد از نشست FATF در والنسیا در تیر 96 آمده است: «بر اساس رویه حاکم بر فتف، مواضع رسمی این گروه بر پایه اجماع اتخاذ می‌گردد». همچنین حسین قریبی دستیار وزیر امور خارجه و مسئول پرونده FATF در این وزارتخانه درباره این موضوع می گوید: «در سازمان‌های بین‌المللی یک عبارت اجماع داریم و یک اتفاق آرا. در اتفاق آرا باید همه کشورهای دور میز رای مثبت بدهند مثل اعضای دایم شورای امنیت در تصمیم‌گیری در آن شورا. اما در اجماع رئیس است که فضای عمومی جلسه را در نظر می گیرد و می‌گوید اجماع حاصل شده است یا خیر... به هر حال رئیس می تواند اعمال نفوذهایی بکند»، علاوه بر این، مهرداد سپه وند از مدیران بانک مرکزی در یادداشتی اعلام کرد: «اجماع موثر مد نظر است که در آن علاوه بر مذاکرات مستدل باید دو یا چند عضو از اعضا FATF با بازگرداندن ایران به لیست اقدام متقابل مخالفت نمایند».

بنابراین برخلاف اظهارات آقای موسوی و به تایید مسئولین دولتی موافق FATF، شیوه تصمیم گیری در این نهاد بین الدولی براساس اجماع موثر و با اعمال نفوذ رییس آمریکایی آن انجام می گیرد. مطابق اجماع موثر برای این که یک تصمیم گرفته شود، حداکثر باید یک مخالف وجود داشته باشد و اگر دو یا چند مخالف برای تصمیم مذبور وجود داشته باشد، آن تصمیم گرفته نخواهد شد.

*آیا تاکنون کشوری توانسته خود را از لیست سیاه خارج کند؟

این کارشناس درباره خروج کشورهای دیگر از لیست سیاه FATF می گوید: «در گزارش هایی که FATF در سال 2000 ارائه داده است، اسرائیل به عنوان عضو غیر همکار (معرفی شده است)، یعنی همین وضعیتی که الان ما هستیم. یعنی به نوعی اسرائیل هم لیست سیاه بوده... نه فقط اسرائیل، اندونزی بوده، ترکیه بوده، خیلی از کشورها، عضو غیرهمکار یا اصطلاحا لیست سیاه بودند و به مرور توانستند خودشان را خارج کنند».

احتمالا ایشان لیست سیاه را با لیست خاکستری اشتباه گرفته است. البته این اصطلاحات در ادبیات رسمی و حقوقی FATF وجود ندارد و صرفا در فضای رسانه ای مطرح است. لیست خاکستری، در واقع کشورهای غیرهمکار و پرریسکی هستند که کشورهای ذکر شده توسط آقای موسوی در این لیست قرار داشته اند. اما آنچه که تحت عنوان لیست سیاه شناخته می شود، همان حالت اقدام متقابل است که این نهاد از کشورهای دیگر می خواهد که اقدامات متقابلی را علیه کشور مورد نظر اتخاذ کنند. در طول تاریخ فقط دو کشور ایران و کره شمالی در این لیست قرار داشتند که ایران از سال 95 و با پذیرش برنامه اقدام، از این لیست تعلیق شده ولی خارج نشده است.

*آیا با اجرای کامل برنامه اقدام، از لیست سیاه خارج می شویم؟

اما سوال مهمی که آقای موسوی باید به آن پاسخ بدهد، این است که آیا تضمینی وجود دارد که با اجرای کامل برنامه اقدام، از لیست سیاه خارج شویم؟ برای پاسخ به این سوال اولا رجوع می کنیم به شیوه تصمیم گیری در FATF. همانطور که بیان شد، شیوه تصمیم گیری در FATF، بر اساس اجماع موثر است. با توجه به بیانیه های وزارت اقتصاد که طرف تعامل با FATF است، چهار عضو از اعضای 38گانه FATF مخالف سرسخت خروج ایران از لیست سیاه هستند که عبارتند از: آمریکا، رژیم صهیونیستی، شورای همکاری خلیج فارس (تحت نفوذ عربستان) و آرژانتین. طبق نظام تصمیم گیری اجماع موثر، برای خروج ایران از لیست سیاه، حداقل 3 عضو از این 4 عضو باید به خروج ایران از لیست سیاه رای مثبت بدهند، آقای موسوی باید پاسخ بدهند که طبق چه روندی می خواهیم 3 عضو از این کشورها را راضی کنیم؟!

*آیا با عدم تکمیل برنامه اقدام، به لیست سیاه بازمی­گردیم؟

آقای موسوی در ادامه مصاحبه خود می گوید: «[FATF] در آخرین بیانیه ای که داده، گفته اگر ایران تا تاریخی که من داده ام، این الزامات را تصویب نکند، من جمله همین CFT، اگر این ها تصویب و تایید نشوند، من اقدامات مقتضی انجام می دهم، این اقدامات مقتضی احتمالا برگشت به لیست سیاه است».

اما آیا FATF می تواند با وجود اجرای بخش زیادی از برنامه اقدام، ایران را به لیست سیاه برگرداند؟ (به تایید حسین قریبی دستیار وزیر امور خارجه، ایران 37 بند از 41 بند برنامه اقدام، یعنی حدود 90درصد از تعهدات را اجرایی کرده است). علاوه بر این، مهلت اجرای برنامه اقدام ایران تا نشست اسفند96 بود، اما مشاهده می کنیم که این نهاد، برخلاف ادعای آقای موسوی، تعلیق حالت اقدام متقابل را در هر دوره ای تمدید کرده است و دور از انتظار نیست که در موعد بعدی نیز این تمدید ادامه پیدا کند.

مهمتر از همه اینها، با توجه به شیوه تصمیم گیری در FATF، یعنی «اجماع موثر» می توان جلوی بازگشت به لیست سیاه را گرفت. اگر دولت با دیپلماسی خود، فقط دو عضو از اعضای FATF (مثل روسیه، چین و ترکیه) را راضی کند که به بازگشت ایران به لیست سیاه، رای منفی بدهند، جلوی بازگشت به این لیست گرفته می شود. بنابراین می توان بدون تکمیل برنامه اقدام و بدون دادن امتیازات بیشتر، از بازگشت به لیست سیاه جلوگیری کرد.

علاوه بر این، بیانیه FATF در نشست بوسان کره جنوبی، اذعان دارد که با اجرای کامل برنامه اقدام توسط ایران، صرفا به گام های بعدی خواهیم رفت و هیچگاه FATF تضمینی برای خروج ایران از لیست سیاه نداده است. عجیب این که گام بعدی، کاملا مبهم است و با توجه به اینکه رییس آمریکایی FATF، «تمرکز بر مبارزه با تامین مالی گسترش سلاح های کشتار جمعی» را جزو ماموریت‌های خود برشمرده است، پیش بینی می شود که گام بعدی فشارهای FATF، مربوط به موشک های ایران باشد یعنی پس از رفع بهانه پولشویی (دور زدن تحریم) و بهانه تامین مالی تروریسم (اقدامات سپاه و گروه های مقاومت در جهت استقلال و آزادی کشورهای منطقه)، تازه به بهانه جدید تامین مالی اشاعه گری (موشک ها) خواهیم رسید. حتی ادامه این مسیر، پس از موشکی هم مبهم است.

اما در مورد CFT که آقای موسوی گفته است اگر تصویب نکنیم، به لیست سیاه بازمی­گردیم، سوالی که ایشان باید پاسخ بدهند این است که آیا الحاق به کنوانسیون CFT، از بازگشت کشورمان به لیست سیاه جلوگیری می کند؟ تجربه کره شمالی نشان می دهد که لازمه عدم بازگشت به لیست سیاه، عضویت در کنوانسیون CFT نیست. در شرایطی کره شمالی در لیست سیاه قرار دارد که این کشور در سال 2013 به کنوانسیون CFT پیوسته است. با این توضیحات، این امکان پذیر است که کشوری عضو کنوانسیون CFT باشد و در عین حال در لیست سیاه FATF هم حضور داشته باشد.

*بیانیه وزارت اقتصاد، گویای تمامی واقعیات درباره فضای جلسات FATF

برای فهم بهتر این مسائل و برای متوجه شدن فضای حاکم بر جلسات مجمع عمومی FATF، به این بخش از بیانیه وزارت اقتصاد که پس از نشست والنسیای اسپانیا در تیر 96 صادر شد، توجه کنیم:

«اکثریت اعضا شامل عموم کشورهای اروپایی، روسیه، چین، برزیل، آفریقای جنوبی، کانادا، استرالیا، ژاپن، نیوزیلند و مکزیک تدابیر متخذه و توفیقات حاصله را در حوزه‌های مزبور کافی و حتی قابل ملاحظه ارزیابی کرده و خواهان لغو کامل اقدامات مقابله‌ای (Counter Measure) شدند. اما معدود کشورهایی شامل آمریکا، آرژانتین، رژیم صهیونیستی (عضو ناظر) و نماینده شورای همکاری خلیج فارس بدون استدلال فنی و صرفاً بر مبنای انگیزه‌های سیاسی خواهان اعمال مجدد اقدامات مقابله‌ای علیه کشورمان بودند و از آنجا که بر اساس رویه حاکم بر فتف، مواضع رسمی این گروه بر پایه اجماع اتخاذ می‌گردد و با توجه به مخالفتهای برخی کشورهای عضو که بدان اشاره شد، اعضا مبتنی بر راه حل مصالحه‌ای عمل کردند که نتیجه آن توافق کلیه اعضاء بر "تصمیم به تداوم تعلیق اقدامات مقابله‌ای" بود».

طبق این بیانیه، موافقین کشورمان در FATF بسیار بیشتر از سه کشور است و جالب تر این که موافقین، آن حد از برنامه اقدام که تا تیر 96 اجرایی شده بود، (که قطعا خیلی کمتر از 37 بند اجرایی شده تا به امروز است) را کافی و حتی قابل ملاحظه می دانند و اصرار دارند که ایران با اجرای این حجم از تعهدات، مستحق لیست سیاه نیست. نکته دیگر این که دولت در این بیانیه، اعتراف می کند که تصمیم گیری نهایی در این نهاد، براساس انگیزه های سیاسی است و در واقع اگر ایران مسائل فنی خود را کاملا حل کند، نهایتا با یک تصمیم سیاسی مواجه است. علاوه بر این، با توجه به بی پایان بودن موضوعات مطرح شده توسط FATF، حل کامل مسائل فنی توسط ایران به معنای انطباق کامل کشورمان با استانداردهای FATF و در واقع محدودیت کامل در بخش های اقتدارزای کشور می شود.

موضوع FATF در چند ماه اخیر به بحث روز رسانه ها و مسئولین کشور تبدیل شده است و  مفاهیم درست و غلط زیادی در این فضا منتشر شده است. از سوی دیگر برای گرفتن تصمیمات صحیح، نیاز به تحلیل و اطلاعات صحیح است تا تجربه تلخ برجام و اشتباهات فنی آن این بار در FATF تکرار نشود. برای روشن شدن این مباحث، لازم است فعالان و کارشناسان این عرصه به تضارب آرا بپردازند تا موضوع روشن تر شود. لذا از جناب آقای آقای موسوی دعوت می کنم که در یک برنامه رسانه ای یا دانشگاهی حاضر شوند تا به تبادل نظر و گفتگو با یکدیگر در موضوع FATF بپردازیم.

یادداشتی از حسین حاجیلو، کارشناس تحریم و دیپلماسی اقتصادی

انتهای پیام/